یک راه اصلی کشتیرانی که حدود یک سوم نفت انتقالی از روی آب، از آن گذر می کند، به دقت برای نشانه‌هایی از بروز اختلال رصد می‌شود. در ژانویه 2021، ایران یک نفتکش کره‌جنوبی را در این منطقه توقیف کرد. درحالی که ایران قبلا تهدید کرده بود، این تنگه را می‌بندد اما این تنگه همچنان باز است.

 تنگه هرمز کجاست؟

تنگه هرمز شبیه یک V وارونه است و خلیج فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند. ایران در شمال و امارات و عمان در جنوب آن واقع شده‌اند. این تنگه 100 مایل (161 کیلومتر) طول و در باریک‌ترین قسمت 21 مایل عرض دارد بطوری که در هر لاین کشتیرانی تنها 2 مایل عرض دارد. کم عمقی آن باعث آسیب‌پذیری کشتی‌ها در برابر مین‌ها و نزدیکی به زمین می‌شود.

 نفتش این تنگه چیست؟

این تنگه برای تجارت نفت در جهان بسیار لازم و ضروری است. بر اساس آمار بلومبرگ، نفتکش‌ها در سال 2020 از طریق این تنگه، نزدیک به 12 میلیون بشکه در روز نفت و میعانات گازی از عربستان، عراق، کویت و امارات ارسال کرده‌اند. این تنگه همچنین برای گاز طبیعی مایع و ال‌ان‌جی حیاتی است به طوری که یک چهارم عرضه این محصول، بیشتر از قطر، در سال 2020 از این تنگه عبور کرده است.

 چه اتفاقی افتاده است؟

نیروهای ایران یک نفتکش کره‌ای حامل محصولات پتروشیمی در حال عبور از این تنگه به مقصد امارات را در 4 ژانویه متوقف کردند. این گزارش و رسانه‌های دیگر مدعی هستند این توقیف به اختلاف تهران و کره بر سر 7 میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران در کره‌جنوبی به علت تحریم‌های آمریکا ارتباط دارد. نفتکش‌های دیگری هم در این تنگه توقیف شده‌اند از جمله نفتکش انگلیسی «استنا امپرو» در نیمه سال 2019 و نیروهای ایران همچنین یک نفتکش کوچک دیگر را در آگوست 2020 در خلیج عمان توقیف کردند و پهپاد جاسوسی آمریکا را بر فراز این تنگه در سال 2019 مورد اصابت قرار دادند.برخی از شرکت ها به طور موقف حرکت از تنگه را به علت نگرانی‌های امنیتی متوقف کردند.

چرا ایران در حمل‌و‌نقل کشتیرانی اختلال ایجاد خواهد کرد؟

آمریکا از سال 2018، با هدف متوقف کردن فروش نفت ایران به اقتصاد این کشور صدمه زده است. ایران با ایجاد اختلال در این تنگه، نشان می‌دهد که قدرت ضربه زدن متقابل به آمریکا و کنترل نفت خام را دارد.در عین حال، هرگونه افزایش قیمت نفت می‌تواند به جبران درآمد ایران که از طریق تحریم‌ها از دست داده، کمک کند. جو بایدن، تلویحا می‌گوید می خواهد در دوران ریاست جمهوری خود برای بهبود روابط آمریکا با ایران استفاده کند اما تنش‌ها میان دو کشور به علت تحریم‌ها و ترور ژنرال ارشد ایران در اوایل سال 2020 و همینطور کشته شدن یک دانشمند برجسته هسته‌ای در اواخر سال که ایران اسرائیل را مسئول آن می‌داند، بدتر شده است. جمهوری اسلامی ایران در ژانویه 2021 اعلام کرد آمریکا باید 70 میلیارد دلار به عنوان غرامت تحریم‌های نفتی ایران بپردازد و اگرنه این کشور فعالیت‌های هسته‌ای خود را طریق افزایش غنی‌سازی اورانیوم بیشتر خواهد کرد.

 آیا ایران تاکنون تنگه هرمز را بسته است؟

ایران تاکنون این کار را نکرده است. در جریان جنگ 88-1980  میان عراق و ایران، نیروهای عراقی به منظور تحریک نیروهای ایرانی به جبران و تلافی، به پایانه صادرات نفت در جزیره خارگ در شمال غرب تنگه هرمز حمله کردند. اگرچه، ایران تلاش نکرد تنگه هرمز را ببندد، اما پس از آن میان دو کشور جنگ نفتکش‌ها دنبال آن رخ داد که طرفین به 451 فروند کشتی بین خود حمله کردند. این امر سبب شد تا هزینه بیمه نفتکش‌ها به میزان چشمگیری بالا رود و به افزایش قیمت نفت کمک کرد. زمانی که در سال 2011، تحریم ها علیه ایران اعمال شد، ایران تهدید کرد تنگه هرمز را می‌بندد اما در نهایت این کار را نکرد. تاجران نفتی تردید دارند که این کشور این تنگه را کاملا ببندد زیرا مانع صادرات نفت خود ایران نیز می‌شود.

 آیا این تنگه قابل حفاظت هست؟

در جریان جنگ نفتکش‌ها، نیروی دریایی آمریکا به اسکورت کشتی‌ها در خلیج فارس متوسل شد. در سال 2019 یک ناو هواپیمابر و بمب افکن B-52 به منطقه اعزام کرد. در همان سال، آمریکا یک عملیات نگهبانی با مشارکت، انگلیس، استرالیا، بحرین و امارات  موسوم به ایجاد امنیت دریایی بیت‌المللی آغاز کرد.

 چه کسی بیشترین وابستگی را به تنگه هرمز دارد؟

عربستان بیشترین صادرات نفت از طریق تنگه هرمز را انجام می دهد هرچند که می‌تواند این صادرات را با استفاده از خط لوله 746 مایلی در سراسر این کشور به پایانه‌ای در دریای سرخ انجام دهد. امارات هم تاحدی می‌تواند این تنگه را با ارسال 1.5 میلیون بشکه در روز از طریق خط لوله از میادین نفتی خود به بندر فجیره در خلیج عمان دور بزند.

کشورهای مهم تولیدکننده نفت اوپک که به صادرات از تنگه هرمز وابسته اند:

مقداری از نفت عراق هم می‌تواند از بندر سیهان ترکیه از طریق دریا صادر شود اما 85 درصد انتقال نفت این کشور از طریق تنگه هرمز است که این کشور را به شدت به این آبراه رایگان وابسته می‌کند.

کویت، قطر و بحرین هیچ گزینه‌ای ندارند.

به گزارش فارس، صادرات نفت عربستان از این طریق بسیار هزینه‌بر و طولانی مدت خواهد بود. امارات هم از زمان نخستین تهدید ایران در سال 2011 در اتمام و ارسال نفت از طریق خط لوله گفته شده موفق نبوده است.

منابع و ماخذ:

    Bloomberg coverage of Iran’s seizure of a South Korean ship in January 2021 and boarding of a small tanker in August 2020.

    Tankers were attacked in and around the Strait of Hormuz in 2019 in May, June and July.

    Bloomberg stories on tanker attacks rattling shipping and insurance industries and driving up war risk premiums.

    QuickTakes on the U.S.-Iran conflict and the Iran nuclear deal’s uncertain path under Biden.

    A U.S. Energy Information Administration report on World Oil Transit Chokepoints.

    Bloomberg Opinion columns by James Stavridis on how Iran’s provocations are a warning shot to Biden and Bobby Ghosh on how a dismal 2020 everywhere was even worse for Iran.