دانش نفت: پژوهشگاه صنعت نفت در توسعه فناوری و رفع نیازهای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و همچنین سایر صنایع مرتبط پیشتاز است و فناوری‌هایی که در پژوهشگاه توسعه پیدا کرده و توسط شرکت‌های بخش خصوصی تجاری شده است، آمار و ارقام اقتصادی دارد. دکتر جعفر توفیقی، رییس پژوهشگاه صنعت نفت، با اعلام مطلب فوق، کلیدواژه اصلی فعالیت‌ها در پژوهشگاه صنعت نفت را در «اثربخشی» می‌داند و می‌گوید: دستاوردهای پژوهشگاه بسیار استراتژیک و راهبردی است که هم اثربخشی اقتصادی و هم اثربخشی راهبردی برای صنعت نفت و گاز داشته است. دکتر جعفر توفیقی که سابقه دو دوره وزارت در وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری را در کارنامه کاری خویش دارد، با اینحال می‌گوید: رضایت شغلی ام در پژوهشگاه خیلی بالاست و آن هم به دلیل همین اثربخشی است. وی در مثالی متذکر می‌شود؛ وقتی رئیس محترم جمهور و وزیر محترم نفت یک واحدی را به اسم پژوهشگاه صنعت نفت افتتاح می‌کنند، شما کاملا لمس می‌کنید که هشتاد میلیون نفر دارند می‌بینند و این لذت خاصی دارد و لذت در آن اثربخشی است. این مدیر خوشنام کشور می‌گوید: هم اکنون پژوهشگاه صنعت نفت در لیسانس تمام واحدهای پالایشگاهی مدعی است و حرف های زیادی برای گفتن دارد. دکتر توفیقی از تاسیس مرکز نوآوری در پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان مرکزی برای خلق دانش یاد کرده و در ادامه به طرح  میزبانی از پانصد دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه‌های کشور اشاره و تاکید می‌کند؛ این طرح که به زودی در نشستی با روسای دانشگاههای کشور رونمایی خواهد شد، باعث می‌شود علاوه بر ظرفیت‌های پژوهشی پژوهشگاه، صدها ظرفیت پژوهشی توسط دانشجویان دکترا و ارشد و اساتید راهنما وارد پژوهشگاه شده و زنجیره ای شکل می‌گیرد که ظرفیت‌های پژوهشگاه چندین برابر ظرفیت فعلی شود. خواندن این گفتگوی پرمحتوا را به خوانندگان فهیم دانش نفت توصیه می‌کنیم.

جناب آقای دکتر توفیقی، به عنوان یک سوال کلی و به عنوان سوال اول بفرمائید که مأموریت اصلی پژوهشگاه در شصت و یک سالگی این نهاد پژوهشی چیست و با توجه به نامگذاری سال 99 از سوی مقام معظم رهبری به نام جهش تولید، چه راهبردهایی را در این خصوص این پژوهشگاه، مورد توجه بایسته و شایسته خویش قرار داده است؟

بنده هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما. همین طور که اشاره فرمودید پژوهشگاه تقریبا یک تاریخچه تأسیس شصت ساله را پشت سر می‌گذارد. ابتدا به عنوان یک آزمایشگاه تحقیقاتی تأسیس شده ولی امروز ما ادعا می‌کنیم که پژوهشگاه صنعت نفت در توسعه فناوری و رفع نیازهای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی‌و همچنین سایر صنایع مرتبط پیشتاز است و برای اینکه ما بتوانیم این مأموریتمان را با بهترین وجه ممکن و با بالاترین کیفیت و اثربخشی انجام دهیم، راهبردهایی را اتخاذ کرده‌ایم. درواقع به دنبال تجربیاتی که در سال‌های گذشته در پژوهشگاه نهادینه شده است، در دو سه سال اخیر ما سعی کردیم که گستره فعالیت‌هایمان را گسترش دهیم. با توجه به نیاز روز افزون صنعت نفت به فناوری، به خصوص در غیاب شرکت‌های خارجی، ما تلاش کردیم که سبد محصولات فناورانه و سبد مشتریان خود را گسترش دهیم، همچنین تلاش کرده‌ایم شرکای خویش مثل دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی ای که می‌توانند به ما کمک بکنند را برای توسعه فناوری گسترش بدهیم و در نقطه مقابل ارتباطات خویش را با شرکت‌های بخش خصوصی، با پیمانکاران بخش خصوصی که مجریان پروژه‌های بزرگی در صنعت نفت و گاز هستند، گسترش دهیم که بر مبنای آن، فناوریهای توسعه یافته در پژوهشگاه، توسط آن شرکت‌ها در صنعت نفوذ کند. از طرف دیگر ما از نظر درون سازمانی هرروز به دنبال بهبود توانمندیها و ظرفیت‌های خودمان هستیم و تلاش می‌کنیم شایستگی های خودمان را افزایش دهیم. ما در خصوص فناوریهای نوظهور و فناوری هایی که آینده صنعت نفت را تحت تأثیر قرار خواهند داد، رصد و مطالعه می‌کنیم و راجع به آنها فعالیت‌های مقدماتی می‌کنیم و سعی می‌کنیم که صنعت را متقاعد کنیم که برای کاربرد فناوریهای نوظهور آمادگی داشته باشند که طبیعتا پیش‌بینی می‌کنیم که فناوریهای نوظهور چهره صنعت نفت را هم در ایران و هم در دنیا متحول خواهد کرد. بر این اساس، ما درواقع تلاش می‌کنیم که فناوریهای خودمان را با بالاترین کیفیت به صنعت عرضه کنیم و ما خودمان را شریک راهبردی صنعت نفت می‌دانیم. از ابتدای شکل گیری ایده، در شناسایی چالش ها و آسیب های صنعت، در مطالعات پژوهشی و توسعه فناوری و حتی در مطالعات میدانی و تست‌های میدانی و اثبات فناوریهایمان در کنار صنعت هستیم و حتی بعد از اینکه ما فناوری را تحویل صنعت می‌دهیم، برای هرگونه پاسخگویی و احیانا رفع اشکال و حتی توسعه نسل های بعدی آن فناوری آمادگی داریم و در کنار صنعت حضور داریم. بنابراین می‌توانم ادعا کنم که امروز پژوهشگاه صنعت نفت، یک پژوهشگاه مورد اعتماد برای صنعت است و واقعا می‌خواهم عرض کنم که در غیاب شرکت‌های خارجی که سالها صنعت نفت و گاز ایران را تحت سیطره خودشان داشتند و این صنعت با دانش فنی آنها ساخته شده بود و سرپا بود، امروزه به پژوهشگاه صنعت نفت اعتماد دارند و شاهد آن هم قراردادهای بزرگی است که با پژوهشگاه منعقد می‌شود و تائیدیه‌هایی است که برای پژوهشگاه ارسال می‌کنند که من در ادامه این گفتگو توضیحات لازم را ارائه خواهم دارد. بنابراین پژوهشگاه صنعت نفت، امروز یک توسعه دهنده بسیار قابل اعتماد برای فناوری و یک پژوهشگاه صنعتی است. البته این نکته مهم را هم بگویم که پژوهشگاه صنعت نفت با پژوهشگاههای وابسته به وزارت علوم فرق می‌کند چرا که ارزشی که ما برای صنعت خلق می‌کنیم، فناوری است و آن فناوری هایی در مقیاس صنعتی است و فناوری هایی اثبات شده دارای تائیدیه است و ادعا می‌کنیم که می‌توانیم در بسیاری از زمینه‌ها و در تمام زنجیره ارزش صنعت نفت از بالا دست تا پایین دست مشکلات صنعت را ارزیابی، شناسایی و در جهت رفع آنها تلاش کنیم.

بسیار خوب، با توجه به مأموریتی که فرمودید، سطح اثربخشی پروژه‌های پژوهشگاه در صنعت نفت، گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی‌را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ببینید! مهمترین تأکیدی که جناب آقای مهندس زنگنه، وزیر محترم نفت در ملاقات‌هایی که با ایشان داشتیم، به بنده داشتند همین بحث اثربخشی بود. ایشان انتظار داشته و دارند که پژوهشگاه صنعت نفت که یک پژوهشگاه وابسته به یک دستگاه صنعتی است، حتما باید کلیدواژه اصلیش اثربخشی باشد و باید گزارش فعالیت‌های خودش را مبتنی بر اثربخشی ارائه بدهد که ما هم به همین علت تمام گزارش های فعالیت‌هایمان را مبتنی بر اثربخشی تهیه می‌کنیم. درواقع فناوری هایی که در پژوهشگاه توسعه پیدا کرده و توسط شرکت‌های بخش خصوصی تجاری شده است، آمار و ارقام اقتصادی دارد. به عنوان نمونه بخواهم عرض کنم، مثلا یکی از حوزه‌های فعالیت پژوهشگاه، طراحی و دانش فنی کاتالیست‌هاست که یکی از مهم ترین اقلام کاربردی در صنعت نفت است. امروزه بسیاری از صنایع نفت و گاز با کاتالیست‌هایی که در پژوهشگاه صنعت نفت طراحی و سنتز شده است، دارند کار می‌کنند، در ستاره خلیج فارس، در پالایشگاه امام خمینی شازند اراک، پالایشگاه ایلام و جاهای مختلف و این برآورد اقتصادی دارد. یعنی ما برآورد می‌کنیم که مثلا با این کاتالیستی که در پالایشگاه اراک دارد کار می‌کند، سالانه از خروج دهها میلیون دلار ارز جلوگیری می‌شود.

من به طور سرجمع در گزارشی که دارم، در سال 97 و 98 و بخشی از سال 96 تقریبا اثربخشی اقتصادی پژوهشگاه در صنعت نفت و گاز حدود پانصد میلیون دلار بوده است. یعنی فناوریهایی که در همه حوزه‌ها چه پایین دست، چه بالادست ، چه انرژی و محیط زیست حدود پانصد میلیون دلار بوده است که حالا مثالهایش را مرور خواهیم کرد. در واقع این اثربخشی بوده است که البته به نظر من اگر مطالعات دقیق تری کنیم، اثربخشی پژوهشگاه به مراتب بیشتر از اینها هم برآورد خواهد شد، به این دلیل که با یک کاری که پژوهشگاه می‌کند، یک صنعتی راه می‌افتد. من عمدتا اشاره می‌کنم به مبالغ حداقلی قراردادها، ولی شما تصور کنید که اگر مثلا یک ماده شیمیایی سیال حفاری در پژوهشگاه توسعه پیدا نمی‌کرد، اصلا ممکن بود یک صنعتی بخوابد. بنابراین دستاوردهای پژوهشگاه بسیار استراتژیک و بسیار راهبردی است. می‌خواهم عرض کنم هم اثربخشی اقتصادی و هم اثربخشی راهبردی برای صنعت نفت و گاز دارد. بنابراین حالا من هروقت فرصت شد یا شما سوال کردید مثال هایی از پروژه‌هایی که تجاری شده است و الان در صنعت جاری است و آورده‌های اقتصادی بسیار چشمگیری هم در صنعت دارد، خدمتتان عرض خواهم کرد.

اشاره کردید به میزان صرفه جویی ارزی بالغ بر پانصد میلیون دلار در طول دو سال گذشته. حالا می‌خواهم بدانم که در چه حوزه‌هایی این دانش های فنی از سوی پژوهشگاه توانسته است جایگزین فناوریهای خارجی شود؟

بله، من به بعضی از این مثالها خدمت شما اشاره می‌کنم. مثلا یک نمونه از آن که اشاره کردم در حوزه کاتالیست، پژوهشگاه یکی از مراجع بسیار مهم در کشور و یکی از توسعه دهندگان دانش فنی کاتالیست است. یکی از کارهایی که ما اخیرا کردیم کاتالیست بسیار کلیدی و راهبردی برای یکی از واحدهای پالایشگاه اراک بود که دانش فنی آن را توسعه دادیم. یک شرکت خصوصی این کاتالیست را به مقدار 1500 تن تولید خواهد کرد. یعنی الان در شرف تولید است و شاید به زودی و در روزهای آتی بارگذاری و استفاده شود و  فقط همین یک قلم یک ارزش افزوده حدود پانزده میلیون یورویی دارد. یا مثلا در خصوص گریس آب بندی شیرهای سرچاهی است که یک گریس با تکنولوژی بسیار بالاست و این وارداتی بوده است که توسط پژوهشگاه صنعت نفت تولید شده است. شرکت خصوصی تجاری کرده است و دارد استفاده می‌شود. یا بحث تعلیق شکن از مواد بسیار استراتژیک است که پژوهشگاه دانش فنی این ماده را توسعه داده است.

جهت استحضارتان عرض می‌کنم که پژوهشگاه صنعت نفت وقتی یک دانش فنی را توسعه می‌دهد، خودش تجاری نمی‌کند و ما خودمان وارد مرحله تولید صنعتی نمی‌شویم، چون در مأموریتمان نیست. در حقیقت این دانش فنی را به شرکت‌های خصوصی واگذار می‌کنیم و در قبال آن حق لیسانس (رویالیتی) دریافت می‌کنیم. حق لیسانس دریافت می‌کنیم که از این طریق تلاش داریم که منابع مالی پژوهشگاه هم یک منابع مالی پایدار باشد چرا که پژوهشگاه صنعت نفت عمدتا باید از محل درآمدهای اختصاصی خودش اداره شود. البته کمک هایی را شرکت ملی نفت می‌کند ولی برای فعالیت‌هایی که ما داریم می‌کنیم، تکافو نمی‌کند. بنابراین تجاری سازی دستاوردهایمان و شریک شدن در درآمدهای حاصل از تجاری سازی یکی از سیاست‌های مهم پژوهشگاه است. به عنوان مثال دیگر، کاتالیست دیگری را به عنوان کاتالیست «اتیلن اکساید» که بسیار کاتالیست پیچیده ای است، پژوهشگاه در یک فرایند بسیار پیچیده دانش فنی آن را توسعه داده و توسط شرکت‌های بخش خصوصی در حال تجاری شدن است. همچنین کربن فعال که یک ماده بسیار پرکاربرد در صنعت نفت و گاز به عنوان کاتالیست و به عنوان جاذب و به عنوان موارد دیگر در صنعت کاربرد دارد، دانش فنی آن را پژوهشگاه توسعه داده و شرکت‌های بخش خصوصی الان دارند آن را تجاری می‌کنند. نانولوله‌های کربنی که خوب می‌دانید که دیگر جزء تکنولوژی‌هایی است که در دنیا هرکسی این را ندارد، ولی پژوهشگاه الان تجهیزات بسیار وسیعی برای تولید نیمه صنعتی دارد که بعد واگذار می‌کند و این هم توسط بخش خصوصی الان در حال تجاری شدن است و پژوهشگاه حق لیسانس دریافت می‌کند. در صنعت بالادست نفت که یکی از فعالیت‌های مهم ما و تأکید همیشگی وزیر محترم نفت نیز هست، با توجه به اين‌كه بخش عمده‌اي ‌از هزينه‌هاي صنعت حفاري مربوط به سيال مي باشد، ما روی سیالات حفاری فعالیت‌های بسیار گسترده ای کرده ایم و دانش فنی بسیار گسترده ای داریم. الان دانش فنی حدود 15 تا 16 قلم افزایه‌های شیمیایی به سیال حفاری در پژوهشگاه صنعت نفت توسعه پیدا کرده و برای تولید انبوه به بخش خصوصی واگذار شده است. در حوزه اكتشاف، طرح‌هاي بزرگي نظير مدل‌سازي حوضه‌هاي رسوبي و سيستم‌هاي هيدروكربوري خليج فارس و درياي عمان و طرح مطالعه يكپارچه افق‌هاي مخزني در ناحيه دشت آبادان انجام شده كه منجر به شناسايي پتانسيل‌هاي جديد نفتي و گازي شده است. همچنين در اكتشاف منابع نامتعارف، طرح شناسايي منابع گازي در شيل‌ها در ناحيه لرستان انجام شده و طرح اكتشافي منابع هيدرات گازي در درياي عمان در حال انجام است. طرح‌هاي زيادي در ازدياد و بهبود برداشت نيز در حال انجام است كه مطالعه روش‌ها و فناوري‌هاي جديد در اين حوزه در ميادين اهواز، بي بي حكيمه، رگ سفيد، آذر و دانان از پروژه‌هاي در دست اقدام مي‌باشد.

حوزه انرژی و محیط زیست هم یکی از زمينه‌های فعالیت ماست. ما اینجا یک نمونه دانش فنی میکروسی اچ پی یعنی سامانه تولید همزمان برق و حرارت تولید کردیم که بالای نود درصد راندمان حرارتی دارد و یک تحولی در مصرف انرژی می‌تواند در کشور ایجاد کند. این میکروسی اچ پی که در پژوهشگاه طراحی و ساخته شده است، توسط وزیر نفت در چهارده فروردین سال 99  افتتاح شد و همانجا قرارداد صنعتی اش برای تولید تجاری هم بسته شده است و باز پژوهشگاه حق لیسانس دریافت می‌کند. در حوزه محیط زیست نیز پژوهشگاه فعال است. در خصوص آبهای آلوده به مواد نفتی، مواد آلاینده، و خاک‌های آلوده پروژه‌های بسیار ارزشمندی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است. نمونه آن مثلا آلودگی‌ای بود که چند ماه پیش در عسلویه ایجاد شد و آبهای زیرزمینی بسیار آلوده شد و پژوهشگاه توانست در مدت کوتاهی آلاینده‌های آبهای زیرزمینی را که واقعا جمعیت آنجا را هم در معرض خطر قرار داده بود، برطرف بکند. البته پروژه هنوز هم ادامه دارد. یعنی اینقدر گستره آلودگی زیاد بود، هنوز هم بعد از هفت - هشت ماه به طور کامل برطرف نشده است. مثال دیگر، یکی از پتروشیمی‌هایی که در آن منطقه است، حدود هزار تن اتیل بنزن از این پتروشیمی به آب‌های زیرزمینی نشت کرده بود و پژوهشگاه را مطلع کردند و پژوهشگاه با تکنولوژی‌های بیو و تکنولوژی‌های زیستی موفق شد که این آلاینده‌ها را از آب‌های زیرزمینی خارج کند و دهها مثال دیگر که من تقریبا سرجمع اینها را داشتم یک برآورد می‌کردم واقعا دیدم در این دو سال، حدود پانصد میلیون دلار ارزش این پروژه‌هاست که قطعا با تمهیداتی که همکاران من در اینجا اندیشیده‌اند، پیش‌بینی ما این است که سال به سال حجم فعالیت‌های پژوهشگاه افزایش پیدا کند. کما اینکه دوستان من گزارش داده اند که در سال 98 حجم پروژه‌های ما هم از نظر تعداد پروژه‌هایی که برای صنعت اجرا می‌کنیم و هم از نظر حجم ریالی یا ارزی پروژه‌ها حداقل دو برابر شده است.

این را هم خدمتتان عرض کنم که اخیرا یک مرکزی با تاکید جناب آقای مهندس زنگنه به نام مرکز نوآوری در پژوهشگاه صنعت نفت راه انداخته ایم که به کمک شتاب دهنده‌ها در حوزه انرژی در حوزه نفت و گاز در حوزه آی تی بتوانیم استارت آپ ها و شرکت‌های دانش بنیان در اینجا مستقر شوند که کار این مرکز هم شروع شده است و سرمایه گذاران زیادی را هم در اینجا جذب کرده ایم و با آنها تفاهم نامه و قرارداد همکاری داریم و پیش‌بینی می‌کنیم با فعالیت این مرکز نوآوری، حجم خدماتی که پژوهشگاه به صنعت نفت ارائه خواهد کرد، به مراتب بیش از چیزی خواهد بود که الان جاری است و من می‌توانم واقعا پیش‌بینی کنم پژوهشگاه این شایستگی را دارد و این توان را دارد که به کمک صدها پژوهشگر و هیات علمی و جمعي از كارشناسان ماهر خلاء نبود شرکت‌های خارجی را پر کند و درواقع یک پایگاه امن و مطمئنی برای صنعت باشد که بتوانند نیازهایشان را به اینجا بگویند و پاسخ مثبت و با کیفیت بالایی را دریافت کنند.

جناب دکتر، نکات و مثال‌های خوبی را اشاره کردید. خوب من از گذشته با این پژوهشگاه آشنا هستم و غریبه نیستم. بیشتر اینجا نگاهش پایلوتی و آزمایشی بوده است تا تولید تجاری. یعنی این نوید را می‌توانید به جامعه صنعت نفت بدهید که پژوهشگاه از تولید آزمایشی به تولید تجاری و اعطای لایسنس و دانش فنی رسیده است؟

قطعا. ببینید؛ این شاید اصلی ترین راهبرد پژوهشگاه است و بدون این مهم اثربخشی اتفاق نخواهد افتاد. بنابراین اثربخشی کلید واژه اصلی است. مأموریت پژوهشگاه است که پژوهشگاه فن‌آوری‌ها را تا مقیاس پایلوت نیمه صنعتی برساند و از آن به بعد با همکاری شرکت‌های توسعه دهنده تکنولوژی و شرکت‌هایی که می‌توانند نمونه‌های صنعتی را تولید کنند، برود و تست صنعتی بشود و اثبات تکنولوژی بشود و در صنعت پیاده سازی شود. بنابراین تأکید من هم همین است که درواقع شما می‌فرمائید. یعنی پژوهشگاه باید زنجیره علم تا بازار را تکمیل کند. مثلا ما خودمان پژوهشهای بنیادی انجام نمی‌دهیم و ما به دانشگاه‌ها وصل می‌شویم. یعنی ما پلی هستیم بین دانشگاه و صنعت. ما نتایج پژوهش های بنیادی را از دانشگاه‌ها می‌گیریم و آن را به مقیاس نیمه صنعتی که اشاره کردید با پایلوت‌هایی که داریم می‌رسانیم. بعد در ادامه زنجیره به شرکت‌های تولید کننده وصل هستیم و اینها آن را تجاری و این زنجیره را کامل می‌کنند. بنابراین ما حیات خودمان را در یک زنجیره ای می‌بینیم که از دانشگاه آغاز و به داخل صنعت ختم می‌شود. یکی دو تا مثال بزنم. در اسفند ماه سال 97 آقای رئیس جمهور و آقای مهندس زنگنه، یک واحدی را در عسلویه افتتاح کردند تحت عنوان تولید ماده بودار کننده‌ی گاز طبيعي. می‌دانید که یک ماده بسیار استراتژیک است و به طور کامل از خارج وارد می‌شده است. در حال حاضر تولید این ماده مهم با دانش فنی پژوهشگاه افتتاح شده و با تولید حدود هفتصد- هشتصد تن ماده بودار کننده در حال فعالیت است و جالب است که بعد از افتتاح آن، درخواست برای افزایش مقیاس آن را دریافت کردیم و صنعت مایل است که آن را به مقیاس دو سه هزار تن در سال هم افزایش بدهد. این یک پروژه خیلی مهم بود. پروژه دیگری که در عسلویه اجرا می‌شود و از پروژه‌های بسیار کلیدی است، پروژه‌های مربوط به مرکاپتان زدایی از گاز است. استحضار دارید که اصلا ارزش اقتصادی فرآورده‌های نفتی بخشی برای تصفیه ترکیب های گوگردی است و این آلاینده‌ها ارزش اینها را به شدت کاهش می‌دهند. الان پژوهشگاه یک پروژه بزرگی دارد در آنجا که دانش فنی آن را دارد تأمین می‌کند و به زودی راه اندازی خواهد شد. درواقع مرکاپتان زدایی از حدود هشتاد هزار بشکه است که تقریبا تا سه دلار ارزش اقتصادی هر بشکه را افزایش می‌دهد.

من یک پروژه ملی را هم خدمت شما عرض می‌کنم که ممکن است شما بعدا هم سوال بکنید. شما استحضار دارید که دو سه ماه پیش رئیس جمهور آمریکا صنعت فولاد و آلومینیوم را تحریم کرد و ورود کک سوزنی و کک اسفنجی را به ایران جزء تحریم ها قرار داد که پیش‌بینی می‌شد که در میان مدت صنعت فولاد و آلومینیوم کشور دچار آسيب شود. خوشبختانه همه مسئولین بسیج شدند و یک پروژه ای با دانش فنی پژوهشگاه در مقیاس مگاپروژه در پالایشگاه بندر عباس کلید خورد که بتوانیم از ترکیبات سنگین پالایشگاه بندرعباس که نگهداری آن خودش یک مشکل جدی است، ما آن را به کک اسفنجی تبدیل کنیم که مشکل بزرگ صنعت آلومينيوم حل شود. این پروژه، بالای یک میلیارد یورو ارزش دارد و با اتکا به دانش فنی پژوهشگاه صنعت نفت در حضور آقای زنگنه قراردادش امضا شده است و کارهایش دارد دنبال می‌شود و عنقریب پروژه مشابهی در پالایشگاه اراک برای کک سوزنی کلید خواهد خورد براي صنعت فولاد که باز با دانش فنی پژوهشگاه توسعه پیدا خواهد کرد.

می‌خواهم ادعا کنم که الان پژوهشگاه صنعت نفت با توجه به اشرافی که به همه دانشگاهها و مراکز پژوهشی و شرکت‌های مهندسی داخلی دارد، تنها ارائه دهنده دانش فنی در کشور است. یعنی هیچ دانشگاهی در این حوزه وارد نمی‌شود. البته مأموریتش هم نیست. هیچ شرکت مهندسی هم در کشور وارد این حوزه نمی‌شود. یعنی تمام شرکت‌های مهندسی در ایران حتما باید لیسانس را از یک شرکت خارجی بگیرند و بعد طراحی کنند، ولی پژوهشگاه صنعت نفت تنها مرکزی است که الان دانش فنی عرضه می‌کند. یکی از مهم ترین مزیت‌های رقابتی پژوهشگاه صنعت نفت برای واحد گوگرد زدایی پتروشیمی ایلام این است که ما الان داریم لیسانس تأمین می‌کنیم. همچنین قرارداد طرح توسعه پالایشگاه کرمانشاه را از بیست هزار بشکه به چهل هزار بشکه را بسته ایم. چندی پیش هم آقای رئیس جمهور و آقای زنگنه در پالایشگاه شازند اراک یک واحد هگزان را افتتاح کردند و اشاره هم کردند و حتی در گزارش جناب آقای روحانی هم بود که این ماده چقدر ماده استراتژیکی است که این واحد هم با دانش فنی پژوهشگاه صنعت نفت ساخته شده است. بر این اساس، می‌توانم بگویم هم اکنون پژوهشگاه صنعت نفت در «لیسانس» تمام واحدهای پالایشگاهی مدعی است و حرف های زیادی برای گفتن دارد.

یک مثال دیگر بزنم؛ ما یک پالایشگاه کامل برای سوریه طراحی کردیم که مورد تایید هم قرار گرفته است. طراحی کامل این پالایشگاه در پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است و تائیدیه هم گرفته است، بنابراین در غیاب شرکت‌های خارجی یکی از بزرگترین خلاء ها همین لیسانس است که الان پژوهشگاه بزرگترین ارائه دهنده دانش فنی است.

به طور مشخص در حوزه بالادست صنعت نفت چه اقداماتی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت صورت پذیرفته است؟

در حوزه بالادست، مطالعات ازدیاد برداشت سه میدان از میدان‌های بسیار راهبردی کشور در اختیار پژوهشگاه است. این میادین عبارتند از: میدان اهواز که بزرگترین میدان نفتی ایران است، میدان بی بی حکیمه و میدان رگ سفید. میدان رگ سفید از میدان‌های پیچیده ای است که مطالعات ازدیاد برداشت آن به عهده پژوهشگاه صنعت نفت است. بنابراین پژوهشگاه صنعت نفت با برخورداری از صدها پژوهشگر که شاید کمتر پژوهشگاهی در ایران این حجم از نیروی انسانی را داشته باشد، با بهترین تجهیزات و تجهیزاتی که در مقیاس پایلوت هم هست، می‌تواند تست‌های صنعتی را انجام بدهد و اعتماد صنعت را جلب کند و امروز این پژوهشگاه به عنوان تأمین کننده تکنولوژی بسیار قابل اعتماد برای صنعت نفت تبدیل شده است.

آقای دکتر، این حجم از کار در این دو سال اخیر بسیار عالی است. در گذشته شاید برخی از فعالیت‌های پژوهشگاه به مرحله تجاری‌سازی نمی‌رسید، یعنی پردیس ها زحماتی می‌کشیدند اما به مرحله تولید صنعتی نمی‌رسید. شاید عدم اعتماد متقابل بین پژوهشگاه و صنعت بود. اما من فکر می‌کنم تحریم‌ها اگر در خیلی جاها واقعا برای مردم ایران گرفتاری درست کرده، اما در برخی جاها مثل پژوهشگاه مایه برکت و فرصت بی نظیری شد و باعث شد یک اعتمادی شکل بگیرد و یک حرکت جدیدی در توسعه صنعت رقم بخورد. اینطور نیست؟

قطعا همین طور است. البته من هیچ وقت ادعا نمی‌کنم که این فعالیت‌ها برای دو سال پیش است و واقعا همه اینجا زحمت کشیده اند. واقعیت این است که تلاشی که ما می‌کنیم، معرفی بیشتر است و تأکید بر روی بحث تجاری سازی وگرنه پژوهشگاه واقعا پیشینه ای غنی دارد. بالاخره یک دانشی اینجا انباشته شده است و زحمات زیادی از قبل کشیده اند. تلاشی که در این دو سال یک مقدار پررنگ تر است، معرفی بیشتر و جلب اعتماد بیشتر است. جلسات مکرر با مسئولین صنعت است و تحریم ها که بسیار موثر بوده است. چون بالاخره یک مقدار هم مدیران ما در مواردی نیاز به این دارند که در یک شرایطی در اجبار هم قرار بگیرند ولی انصافا استقبال کرده اند. همه این عوامل کمک کرده است که پژوهشگاه دارد نمود بیشتری پیدا می‌کند و جایگاهش دارد بهتر شناخته می‌شود.

جناب آقای دکتر، شما انسان خوشنامی در عرصه علم و دانش هستید و در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دو دوره وزارت را تجربه کرده اید. می‌خواهم سوال کنم که آن دوره‌های وزارت برای شما سخت تر گذشت یا این دوره ای که بیش از دو سال در پژوهشگاه هستید و الان وظیفه درآمدزایی هم به عهده دارید. کدام سخت تر بوده است؟

ببینید، حالا سختی و راحتی را می‌توان از زوایای مختلف سنجید. طبیعی است که در وزارت علوم پیچیدگی ها خیلی بیشتر بود. وزارت علوم درست است که یک نهاد علمی است ولی می‌دانید خیلی درگیر مسائل سیاسی است. بنابراین از این منظر خوب پیچیدگی ها طبیعی است که آنجا بیشتر بود. صدها دانشگاه و چهار پنج میلیون دانشجو، کنکور ورودی و ... و مسائل سیاسی. نماینده‌هایی که هرکدام یک انتظاری دارند که می‌خواهند در شهرشان ده تا دانشگاه باشد، بنابراین قطعا آنجا پیچیدگی بیشتر بود ولی من رضایت شغلی ام اینجا در پژوهشگاه خیلی بالاست و آن هم به دلیل همین اثربخشی است که شما اشاره می‌کنید. یعنی من اینجا دارم می‌بینم که وقتی رئیس محترم جمهور و وزیر محترم نفت یک واحدی را به اسم پژوهشگاه صنعت نفت افتتاح می‌کنند، شما کاملا لمس می‌کنید که هشتاد میلیون نفر دارند می‌بینند و این لذت خاصی دارد. یعنی لذت در آن اثربخشی است. بنابراین اینجا پیچیدگی های خودش را دارد ولی دیگر سیاسی نیست. بله! باید تلاش کنیم پروژه بگیریم، تلاش کنیم درآمدزایی کنیم، تلاش کنیم مذاکره کنیم، نگران فناوری هایمان باشیم ولی من اینجا هم آرامشم بیشتر است و هم رضایت شغلی ام بالاتر است.

اگر در پایان صحبتی دارید بفرمائید؟

تشکر می‌کنم. در هر حال خیلی لطف کردید. من در حد وقت محدود و حافظه ام سعی کردم نکاتی را به شما منتقل کنم. من یک نکته هم خدمت شما عرض کنم. ما سال پیش یک طرحی را به وزیر نفت ارائه کردیم تحت عنوان میزبانی از پانصد دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاههای کشور. چون ما خودمان دانشجو پذیرش نمی‌کنیم، ترجیح می‌دهیم که دانشجویان ارشد و دکتری دانشگاهها بیایند اینجا و رساله و تحقیقاتشان را بگذرانند. درسشان را در دانشگاه بخوانند و اینجا تحقیقاتشان را انجام بدهند. درواقع آقای زنگنه هم خیلی تأکید دارند که درهای پژوهشگاه باید باز باشد که واقعا تأکید درستی است و ما هم این کار را کردیم. این طرح را به آقای زنگنه ارائه کردیم و ایشان هم تأیید کردند و دستور دادند منابع مالی آن تأمین شود و ما در حداکثر در یکی دو ماه آینده در نشستی با روسای دانشگاههای کشور این طرح را رونمایی خواهیم کرد و پیش‌بینی می‌کنیم که این طرح باعث شود که علاوه بر ظرفیت‌های پژوهشی پژوهشگاه، صدها ظرفیت پژوهشی توسط دانشجویان دکترا و ارشد و اساتید راهنما وارد پژوهشگاه شود و مثلا اگر ما به صدتا موضوع می‌پرداختیم، حالا 200 تا موضوع مورد پژوهش قرار می‌گیرد و بسیار به این طرح امیدوار هستیم و این زنجیره ارتباطات دانشگاهی ما را خیلی وسعت می‌دهد و ما به شبکه‌ای از بهترین دانشگاه‌ها و بهترین دانشجویان کشور وصل می‌شویم. مرکز نوآوری هم که داریم و حتی پیش‌بینی می‌کنیم دانشجویانی که اینجا رساله‌هایشان را بگذرانند، وقتی ایده‌های خلاقانه دارند ما آنها را به مرکز نوآوری وصل می‌کنیم تا در آنجا استارت آپ تشکیل دهند. یعنی یک زنجیره‌ای درست کنیم که درواقع ظرفیت‌های پژوهشگاه صنعت نفت چندین برابر ظرفیت فعلی شود.

جناب دکتر عزیز، خدا قوت و خسته نباشید.