1404/07/28
چین و مهندسی آینده پتروشیمی با نگاهی به چالش‌های ایران در بازار پلی‌اتیلن سنگین
مدل توسعه چین در صنعت پتروشیمی بر نوعی دکترین مهندسی صنعتی استوار است. در این چارچوب، دولت مرکزی با هدایت سرمایه‌گذاری‌های کلان، استفاده از توان بالای ساخت‌وساز و تمرکز بر خوداتکایی فناورانه، توانسته است ظرف کمتر از دو دهه به یکی از قطب‌های اصلی زنجیره ارزش پتروشیمی جهان تبدیل شود. در کنار این سیاست‌ها، دانش فرآیند و اکوسیستم تولیدی پیشرفته چین شامل زنجیره تامین بومی، مهارت‌های عملیاتی، و توان نمونه‌سازی سریع به این کشور امکان داده است هزینه راه‌اندازی واحدهای جدید را کاهش دهد و بهره‌وری عملیاتی را افزایش بخشد. همچنین، ادغام عمودی زنجیره ارزش از خوراک تا محصول نهایی، هزینه‌های سیستم را کاهش و امنیت تامین را تقویت کرده است. در سال‌های اخیر، پکن با اولویت‌دادن به نوآوری و کربن‌زدایی، سرمایه‌گذاری سنگینی در فناوری‌هایی همچون جذب و ذخیره کربن (CCS) انجام داده است. این اقدامات، علاوه بر پاسخ به الزامات زیست‌محیطی، جایگاه چین را در تولید پتروشیمی کم‌کربن تثبیت می‌کند.
در کنار مزایای خود، چالش‌هایی نیز ایجاد کرده است. خطر مازاد ظرفیت و افت بازده سرمایه جدی است؛ زیرا بخش قابل توجهی از ساخت‌وسازها بدون تضمین بازار پایدار انجام می‌شود. در حوزه انرژی، محدودیت‌های تأمین برق و هزینه بالای فناوری‌های کم‌کربن می‌تواند سرعت توسعه را کاهش دهد. از منظر ژئوپلیتیک نیز، تنش‌های تجاری و تعرفه‌ای ممکن است مسیر صادرات چین را محدود کرده و انگیزه ساخت‌وساز بیش از اندازه را کاهش دهد.
پیامدهای خودکفایی چین برای صادرات پلی‌اتیلن سنگین ایران
پلی‌اتیلن سنگین، ستون اصلی درآمد ارزی پتروشیمی ایران است و طی سال‌های اخیر بخش عمده‌ای از صادرات پلیمری کشور را تشکیل داده است. چین همواره بزرگ‌ترین خریدار پلی‌اتیلن سنگین ایران بوده و بخش مهمی از تراز ارزی صنعت پتروشیمی به این بازار وابسته است. اما با رشد سریع ظرفیت‌های داخلی چین در تولید پلی‌اتیلن سنگین، این وابستگی به چالش کشیده می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد طی چند سال آینده، چین به خودکفایی نسبی در پلی‌اتیلن سنگین دست خواهد یافت و نیاز آن به واردات از خاورمیانه، از جمله ایران، به‌تدریج کاهش می‌یابد. این تحول در آینده، کاهش حجم واردات چین از تولیدکنندگان منطقه، به‌ویژه در گریدهای عمومی پلی‌اتیلن سنگین و افزایش فشار نزولی بر قیمت جهانی در اثر مازاد عرضه و رقابت قیمتی شدید بخصوص در شرق آسیا به دنبال خواهد داشت. در چنین شرایطی، استمرار سیاست صادرات خام می‌تواند منجر به کاهش حاشیه سود و تضعیف مزیت رقابتی ایران شود. برای مقابله با این روند، راهبردهای همانند تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی در جنوب و شرق آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، تمرکز بر تولید گریدهای تخصصی و محصولات با ارزش افزوده بالا و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کم‌کربن و حلقه‌های تکمیلی زنجیره ارزش ضروری به نظر می‌رسد.
جمع‌بندی
چین امروز به مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده توازن جهانی در صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. این کشور نه‌تنها ظرفیت فیزیکی و سیاسی لازم برای عبور از سهم ۲۵ درصدی بازار جهانی پلی اتیلن سنگین را دارد، بلکه با تلفیق سیاست صنعتی و نوآوری فناورانه، در مسیر رهبری بازار سایر محصولات پتروشیمی حرکت می‌کند. اما برای ایران، خودکفایی چین در پلی‌اتیلن سنگین یک هشدار اقتصادی جدی است. در چنین شرایطی، حفظ جایگاه صادراتی تنها با تحول در ساختار تولید، حرکت به سمت محصولات دانش‌محور و توسعه بازارهای جدید امکان‌پذیر است. آینده صنعت پتروشیمی ایران در گروی آن است که از «صادرکننده مواد خام» به «تولیدکننده ارزش افزوده» تبدیل شود، مسیری دشوار، اما گریزناپذیر در برابر واقعیت‌های جدید بازار جهانی.