1404/06/19
توسعه پالایش در مسیری نو
همزمان با پشت سر نهادن هفته دولت که فرصتی است برای پاسداشت خدمات مدیران دولتی پیشین به‌ویژه شهیدان رجایی، باهنر و تندگویان، ارزیابی عملکرد اقتصادی دولت، به‌طور اخص در صنعت نفت به مثابه زیربنای اساسی اقتصاد ملی، از اهمیتی راهبردی برخوردار است.
هفته دولت این بار با شعار نمادین «۱۲ ماه تلاش، ۱۲ روز دفاع» عجین شده است؛ پیامی ژرف که به شکلی متقن بر پیوند ناگسستنی کوشش‌های اقتصادی مستمر با امنیت و استقلال تمامیت ارضی کشور تاکید می‌ورزد. در این میان، صنعت نفت به مثابه شریان حیاتی اقتصاد، نقشی بی‌همتا و تعیین‌کننده در عینیت بخشیدن به این آرمان ملی ایفا می‌کند.
مقام معظم رهبری با شعار راهبردی «سرمایه‌گذاری برای تولید»، مسیر تحول اقتصادی کشور را ترسیم کرده‌اند. رویکرد جدید وزارت نفت در توسعه و بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها، عینیت بخشیدن به این رهنمود کلیدی و گامی استراتژیک در جهت خودکفایی، کاهش وابستگی به واردات و افزایش ارزش افزوده در زنجیره نفت و گاز است. این همسویی بین شعار ملی و عمل اقتصادی، نقطه قوتی است که می‌تواند عینیت عملکرد دولت را به عرصه ظهور برساند.
در این میان، رویکرد وزارت نفت دولت چهاردهم در قبال صنعت پالایش کشور، نمونه‌ای بارز از عزم جدی برای خروج از وضعیت موجود و حرکت به سمت پیشرفت و تحول بنیادین است. این تحول در شرایطی شکل می‌گیرد که صنعت پالایش کشور سال‌ها با چالش‌های ساختاری متعددی از جمله بازدهی پایین، فرسودگی تاسیسات، وابستگی به واردات فرآورده‌های نفتی و فقدان سرمایه‌گذاری کافی مواجه بوده است.
از ماه‌های نخست آغاز به کار دولت چهاردهم وزارت نفت با هدف جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، افزایش تاب‌آوری انرژی و کاهش وابستگی به واردات فرآورده‌های نفتی، طرح‌های سرمایه‌گذاری متعددی را در سه محور توسعه ظرفیت پالایشی، بهینه‌سازی کیفیت فرآورده‌ها و زیرساخت‌های انتقال و ذخیره‌سازی در محافل متعدد برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی معرفی کرد.
از جمله طرح‌های معرفی‌شده می‌توان به پتروپالایشگاه مروارید مکران، نگین لاوان و شهید سلیمانی در بخش افزایش ظرفیت و پروژه‌های کاهش نفت‌کوره در پالایشگاه‌های اصفهان، بندرعباس و تهران اشاره کرد. همچنین احداث واحد آمونیاک با استفاده از هیدروژن مازاد در پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در حوزه بهبود کیفیت را نیز از این دست پروژه‌ها می‌توان نام برد.
طی یک‌سال گذشته با افزایش ۱۰۰هزار بشکه‌ای خوراک پالایشگاه‌ها و راه‌اندازی چند واحد فرایندی، تولید روزانه بنزین و نفت‌گاز کشور هر کدام ۵میلیون لیتر افزایش یافته است. در راستای تحقق برنامه‌های پیش‌بینی شده دو پالایشگاه آدیش جنوبی با ظرفیت ۶۰ هزار بشکه و مهر خلیج‌فارس با ظرفیت ۱۲۰ هزار بشکه نیز تا پایان امسال به بهره‌برداری می‌رسند و ظرفیت پالایشی کشور ۱۸۰ هزار بشکه افزایش می‌یابد.
این اقدام وزارت نفت پیامی واضح دارد: «زمان ساخت پالایشگاه‌های جدید به سبک گذشته به سر آمده است» و تمرکز اصلی بر بهینه‌سازی واحدهای موجود و توسعه هدفمند ظرفیت‌هاست. به نظر می‌رسد چنین رویکردی می‌تواند صنعت پالایش را از بن‌بست فعلی نجات دهد و بازدهی پالایشگاه‌های ایرانی را که ۳۰ تا ۴۰ درصد و پایین‌تر از استانداردهای جهانی ارزیابی می‌شوند، افزایش دهد.
نکته کلیدی در این طرح‌های جدید، ترکیب هوشمندانه بهینه‌سازی و توسعه است. پروژه‌هایی مانند کاهش نفت‌کوره در پالایشگاه اصفهان با هزینه‌ای معادل ۵درصد ساخت واحد جدید، می‌تواند ظرفیت موثری معادل ۲۰ درصد یک پالایشگاه نو ایجاد کند.
از سوی دیگر، توسعه‌های استراتژیک مانند پتروپالایشگاه مکران با رویکرد صادرات‌محور نیز قابل‌توجه هست که در این راستا طراحی شده‌اند. این دوگانگی آگاهانه، پاسخ هوشمندانه‌ای به برخی چالش‌های صنعت نفت ایران است که سال‌ها در دام «توسعه کمی بدون توجه به بهره‌وری» گرفتار مانده بود. در راستای اقدامات راهبردی صنعت نفت در مهار مصرف فزاینده، مقابله با انحراف و نهایتا پدیده شوم قاچاق سوخت باید به راه‌اندازی سامانه «کاشف» اشاره کرد که آن را نقطه عطفی در شفاف‌سازی حلقه پایانی مسیر توزیع فرآورده‌های نفتی به شمار می‌آورند.
این سامانه با کشف اسناد حمل غیرواقعی، پروانه‌های فعالیت غیر منطبق با الگوی تعیین شده برای ناوگان درون شهری، سهمی بی‌بدیل در ایجاد تراز پایدار بین تولید و مصرف ایفا کرده و امکان تعیین منطقی سهمیه سوخت منطبق با عملکرد واقعی مصرف‌کنندگان حمل‌ونقلی را فراهم ساخته است.
دستاورد این تلاش، ایجاد فضای تنفسی حیاتی برای صنعت پالایشگاهی کشور بوده است.
حذف فشار غیرمنطقی ناشی از مصرف افسارگسیخته و قاچاق، زمینه‌ساز تقویت زیرساخت‌ها، بازنگری در فرآیندها و نهایتا بازیابی و نوسازی توان عملیاتی این صنعت شده است. بدین ترتیب، «کاشف» نه به عنوان اقدامی مستقل، بلکه به مثابه حلقه‌ای مکمل و ضروری در زنجیره تحول صنعت نفت، بستری امن برای سرمایه‌گذاری، بهینه‌سازی و توسعه ظرفیت‌های جدید فراهم آورده است.
هرچند نباید راه به اغراق برد و همه‌چیز را خیلی خوب و در حد ایده‌آل برشمرد. کشور همچنان در چنگال تحریم‌ها و مضایق مالی شدید گرفتار است و صنایع پایین‌دستی نیز وضعیت مشابهی دارد. ولی با همه‌ی این تنگناها باید اذعان کرد که چالش‌های آینده صنعت پالایش ایران دیگر در گرو انتخاب بین «بهبود کیفی» یا «توسعه کمی» نیست، بلکه ترکیب این دو با تاکید بر بهینه‌سازی، تنها راه نجات است.
حال باید دید آیا تصمیم‌گیران صنعت نفت در دولت چهاردهم می‌توانند از این فرصت تاریخی استفاده کنند؟ پاسخ این سوال را در سال‌های آینده به‌طور ملموس و عینی ارزیابی خواهیم کرد.