1403/12/05
وعده و وعیدهای دولت‌های مختلف برای پایان مشعل‌سوزی و «زیروفلر» محقق نشده است؛
پایان فلرسوزی؛ شاید وقتی دیگر!
برآوردهای رسمی حاکی از آن است که ایران سالانه ۵ میلیارد دلار به دلیل فلرسوزی دچار عدم‌النفع اقتصادی می‌شود، یعنی اگر فلرسوزی انجام نمی‌دادیم و می‌توانستیم با فناوری‌های نوین، گازهای همراه با نفت را در مرحله استخراج یا فرآوری، به‌جای سوزاندن، استحصال کنیم، می‌توانستیم هر سال حدود ۵ میلیارد دلار به درآمدهای کشور اضافه کنیم. علاوه بر آن آلودگی‌های زیست محیطی حاصل از فلرسوزی زیان مضاعفی است که اتمسفر ایران را تحت تاثیر منفی خویش قرار داده است. بر اساس آمارها، روزانه بیش از 40 میلیون مترمکعب مشعل‌سوزی در سطح کشور انجام می‌شود و هر سال به اندازه کل میزان صادرات گاز طبیعی کشور، گازهای قابل استحصال از طریق فلرسوزی به هدر می‌رود.
به طور کلی، منظور از فلرینگ کردن، سوزاندن برخی گازهای همراه با نفت یا گاز در مرحله استخراج و فرآوری یعنی در واحدهای استخراج نفت یا پالایشگاه‌های نفت و گاز است و هرچه فناوری یک واحد استخراج یا یک پالایشگاه قدیمی‌تر باشد، میزان فلرسوزی یا همان مشعل‌سوزی در آن بیشتر است. فلرسوزی هم به لحاظ تشدید آلودگی هوا در مناطق دارای واحدهای نفتی و پالایشگاهی و هم از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای و هم به لحاظ زیان اقتصادی، به کشور آسیب می‌زند. عمده فلرسوزی در واحدهای استخراج نفت یا پالایشگاه‌های کشور صورت می‌گیرد، اگرچه در واحدهای پتروشیمی نیز کمابیش این اتفاق رخ می‌دهد، ولی با توجه به این که پتروشیمی‌ها می‌توانند از گازهای همراه با نفت به عنوان خوراک استفاده کنند و استحصال این گازها می‌تواند باعث کاهش هزینه‌هایشان شود، سعی می‌کنند تا حد امکان از مشعل‌سوزی پرهیز کنند، ولی در واحدهای نفتی و پالایشگاهی، با توجه به پایین بودن قیمت سوخت و انرژی در کشور، متاسفانه نسبت به هدررفت منابع بر اثر فلرسوزی بی‌توجهی می‌شود. خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه، تدابیر ویژه‌ای برای افزایش میزان استحصال گازهای فلر در سطح کشور پیش‌بینی شده است.
گزارشی از مقابله با فلرسوزی
۲۵ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳، معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی در گفت‌و‌گو با ایرنا از جمع‌آوری عمده گازهای همراه نفت و گاز (گاز فلر) تا پایان سال ۱۴۰۴ خبر داده و گفته: «از سال ۱۴۰۰ تاکنون روزانه حدود ۲۵ میلیون متر مکعب گاز همراه نفت جمع‌آوری شده که این عدد تا پایان سال ۱۴۰۴ به ۴۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید». هوشنگ فلاحتیان با اشاره به اقدامات وزارت نفت دولت سیزدهم (دولت شهید رئیسی) در جمع‌آوری گازهای همراه، اظهار داشت: «تا قبل از سال ۱۴۰۱، روزانه ۱.۴ میلیون مترمکعب گاز همراه (فلر) جمع‌آوری شد و تا پایان سال ۱۴۰۱ نیز ۸.۲ میلیون متر مکعب و در سال ۱۴۰۲ نیز میزان جمع‌آوری این گازها حدود ۱۵ تا ۱۸ میلیون مترمکعب بوده است. بنابراین در حدود ۲۵ میلیون متر مکعب از ۴۰ میلیون متر مکعب گاز همراه را جمع‌آوری کرده‌ایم و تا پایان امسال نیز این میزان ۱۵ میلیون متر مکعب بیشتر خواهد شد؛ هرچند در گذشته عقب‌ماندگی داشتیم، اما هدف‌گذاری این است که تا پایان ۱۴۰۴ عمده این گازها را جمع‌آوری کنیم.
فقط حدود ۱۰ درصد از این گازها برای ایمنی پالایشگاه‌ها باقی خواهد ماند». معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی به جزییات گازهای جمع‌آوری شده، هم اشاره داشته و گفته: «تا سال ۱۴۰۱ در میادین پارسی گلاستر ۱۰۰، مارون سه ۴۳۰، میدان منصوری ۲۸۰، مارون۶ هم ۶۲۰ هزار متر مکعب در روز که سر جمع آن‌ها ۱.۴ میلیون متر مکعب است، جمع‌آوری شد. در سال ۱۴۰۱ هم ۱.۹ میلیون متر مکعب گاز از میدان چشمه خوش، ۶.۳ میلیون متر مکعب توسط ان‌جی‌ال ۳۲۰۰ و جمعاً حدود ۸.۲ میلیون متر مکعب گاز همراه جمع‌آوری شد. در سال ۱۴۰۲، میادین آغاجاری و گچساران در حدود ۹ میلیون متر مکعب، کارون و مارون ۱.۷ میلیون متر مکعب در روز گاز همراه نفت (فلر) جمع‌آوری شد که حدود ۱۵ تا ۱۸ میلیون متر مکعب گاز است. جمع‌آوری گازهای همراه میادین نفت‌شهر، سروستان و سعادت‌آباد، مابقی گازهای همراه غرب کارون، خشت، مسجدسلیمان، مابقی گازهای همراه آغاجاری و کارون و مارون و گازهای تکمیلی که باید به ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ برود، جمعاً حدود ۱۵ میلیون مترمکعب در روز است که در برنامه دولت و جمع‌آوری گازهای سکوی سلمان و آغاجاری و گچساران هم در ۱۴۰۴ صورت خواهد گرفت».
مجلسی که قانع نشد
اظهارات و توضیحات فلاحتیان در اردیبهشت امسال نتوانست مجلس را راضی و اقناع نماید، چه اینکه در جلسه علنی روز سه‌شنبه ۲۵ اردیبهشت‌ماه سال جاری، مجلس شورای اسلامی گزارش کمیسیون انرژی در مورد اجرای ناقص تکالیف قانونی مربوط به جمع‌آوری گازهای همراه تولید نفت و مشعل را در دستور کار قرار داد و این گزارش با رای موافق نمایندگان به قوه قضاییه ارسال شد. بر این اساس، کمیسیون انرژی با برگزاری جلسات متعدد و انجام بازدیدهای مکرر از مناطق نفت خیز و منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، موضوع جمع آوری و بهره‌برداری از گازهای همراه را پیگیری کرده است. بررسی‌های این کمیسیون حاکی از آن است که با وجود صراحت احکام قانونی در بودجه سال ۱۳۹۲ کل کشور، برنامه پنج ساله ششم توسعه و قوانین بودجه سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ کل کشور در خصوص الزام وزارت نفت برای اجرای طرح‌های جمع آوری گازهای همراه، وزرا و مسوولان وقت از سال ۱۳۹۲ تاکنون به تکالیف مورد نظر قانونگذار در این زمینه عمل نکرده‌اند. این مساله علاوه بر تخلف اداری، مصداق تقصیرات قابل رسیدگی در محاکم قضایی به شرح زیر است:
الف: وصف مجرمانه (ترک فعل)
با عنایت به مفاد ماده ۵۷۶ قانون مجازات اسالمی (تعزیرات) - فصل دهم. تقصیرات مقامات و مأمورین دولتی: چنانچه هریک از صاحب منصبان و مستخدمین و مامورین دولتی و شهرداری‌ها در هر رتبه و مقامی که باشند از مقام خود سو استفاده کرده از اجرای اوامر کتبی دولتی یا اجرای قوانین مملکتی و یا اجرای احکام یا اوامر مقامات قضایی یا هرگونه امری که از طرف مقامات قانونی صادر شده باشد، جلوگیری کند به انفصال از خدمات دولتی از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.
ب: تخلف اداری
مستند به مفاد ماده (۸) قانون رسیدگی به تخلفات اداری مصوب سال ۱۳۷۲ مجلس شورای اسلامی در خصوص نقض قوانین و مقررات، کم کاری و سهل انگاری در انجام وظایف محوله و سرپیچی از اجرای دستورات و نهایتاً ایجاد نارضایتی در ارباب رجوع با انجام ندادن یا تأخیر در انجام امور است که باید در کمیته‌های رسیدگی به تخلفات اداری دستگاه‌های مربوطه مورد رسیدگی قرار گیرد. با توجه به مراتب ذکر شده و مفاد ماده (۲۳۴) قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، مصادیق قصور وزارت نفت و تخلف اداری ناشی از اجرای ناقص احکام قانونی مذکور در این گزارش محرز است که این کمیسیون تقاضای بررسی و ارجاع موضوع به قوه قضاییه برای رسیدگی را دارد.
ردپایی از بخش خصوصی نیست!
در همین حال، هیچ ردپایی از مشارکت و همکاری بخش خصوصی در زمینه جمع‌آوری گازهای همراه نفت دیده نمی‌شود، گویی که وزارت نفت علاقه‌ای ندارد این بخش مهم و مغفول مانده را به بخش خصوصی توانمند بسپارد. بی‌تردید امکان استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای کاهش مشعل‌سوزی نکته ای مغفول مانده است. می‌توان برای کاهش میزان فلرسوزی در کشور، از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کرد و با توجه به این که استحصال گازهای همراه با نفت ممکن است برای واحدهای نفتی و پالایشگاهی کشور صرفه اقتصادی نداشته نباشد اما باید مشوق‌هایی ایجاد کرد که بخش خصوصی وارد این فرآیند شود و بتواند از طریق استحصال و فروش این گازها به درآمدزایی بپردازد و البته سهم مشخصی از درآمدهای خود را نیز به خزانه دولت واریز کند تا هم میزان عدم‌النفع اقتصادی کشور و هم مقدار آلودگی هوای ناشی از فلرسوزی کاهش یابد.
با نگاهی به گذشته در می یابیم که وزارت نفت یک‌بار بسترهای لازم برای ورود بخش خصوصی به استحصال گازهای همراه با نفت با هدف کاهش میزان فلرسوزی در کشور را فراهم کرد، ولی این وزارتخانه، قیمت بالایی را برای فروش گازهای قابل استحصال تعیین کرده بود و عملا برای بخش خصوصی توجیه اقتصادی نداشت که به مساله کاهش فلرسوزی ورود پیدا کند؛ این در حالی است که باید قیمتی اقتصادی و به‌صرفه برای استحصال گازهای فلر تعیین شود که انجام اقدامات مربوط به کاهش مشعل‌سوزی برای بخش خصوصی جذابیت مالی داشته باشد. بی تردید و بر اساس برآوردها می‌توان طی یک برنامه سه‌ساله، بخش عمده‌ای از فلرسوزی موجود در کشور را کاهش داد، این در حالی است که در سطح جهان، هیچ حدود مجازی برای فلرسوزی تعیین نشده است، چون در بسیاری از کشورها، قیمت سوخت و انرژی آن‌قدر بالاست که به هیچ‌وجه اجازه نمی‌دهند گازهای همراه با نفت از طریق فلرسوزی به هدر برود. به همین دلیل، در کشورهای پیشرفته، جز در موارد اضطراری، مشعل‌سوزی انجام می‌شود، اما در ایران، در بیشتر واحدهای نفتی و پالایشگاهی، شاهد تداوم فلرسوزی هستیم و این مساله، به تشدید آلودگی هوا در برخی شهرهای ما دامن زده است. آلودگی هوای ناشی از فلرسوزی همین حالا در مناطقی مثل عسلویه و ماهشهر و برخی از دیگر نقاط استان‌های بوشهر و خوزستان مشهود است و اهالی این مناطق را آزار می‌دهد. یکی از علت‌های حجم بالای فلرسوزی در ایران، عدم دسترسی واحدهای نفتی و پالایشگاهی به فناوری‌های روز بر اثر تحریم‌هایی است که بر کشورمان اعمال شده، اما نمی‌توان انکار کرد که ارزان بودن منابع سوختی در ایران نیز به افزایش حجم مشعل‌سوزی در کشور دامن زده است.
مثلث فلرسوزی در دنیا
بر اساس آمارها، ایران به همراه عراق و روسیه مثلث بالاترین میزام مشعل سوزی را به خود اختصاص داده‌اند. کشورمان با سوزاندن حدود 16 میلیارد مترمکعب در سال پس از روسیه جایگاه دوم را در جدول مشعل سوزان دارد. با توجه به آمار تولید نفت خام کشور، به ازای تولید هر بشکه نفت خام، حدود ۱۸.۰۳ مترمکعب گاز برای سوزاندن به سمت مشعل هدایت می‌شود. با در نظر گرفتن متوسط این مقدار در دنیا که حدود ۵.۱۱ مترمکعب گاز مشعل به ازای تولید هر بشکه نفت است، از این حیث، بیش از سه برابر متوسط جهانی در کشور گاز مشعل سوزانده می‌شود.
به هر تقدیر، مقابله با مشعل‌سوزی و حرکت به سوی «زیروفلر»، هم برای کشور درآمدزایی خواهد داشت و هم از میزان آلودگی‌های زیست محیطی در کشور خواهد کاست. مقابله با فلرسوزی بی‌تردید یک بازی «دوسربرد» برای اقتصاد و مردم کشورمان خواهد بود.