1404/04/07
بحران ناترازی انرژی در صنعت پتروشیمی؛ زنگ خطری برای مزیت راهبردی کشور
ریشه ناترازی پتروشیمی؛ در اعماق ناترازی انرژی
هرچند ناترازی انرژی در بخش برق و گاز سال‌هاست بر صنایع مختلف سایه انداخته، اما تأثیر این بحران بر صنعت پتروشیمی از دو منظر، عمیق‌تر و نگران‌کننده‌تر است. نخست، از حیث خوراک؛ زیرا بخش عمده خوراک صنعت پتروشیمی، گاز طبیعی و میعانات گازی است که در پی افت فشار میادین اصلی به‌ویژه پارس جنوبی، با محدودیت جدی مواجه شده است. دوم، از منظر ارزش افزوده؛ زیرا هرگونه اختلال در این صنعت، به معنای توقف یک زنجیره اقتصادی از تولید تا صادرات است.در زمستان سال گذشته، ناترازی گاز به بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز رسید؛ رقمی معادل تولید ۶ فاز پارس جنوبی. در چنین شرایطی، پتروشیمی‌ها از نخستین صنایعی هستند که دچار محدودیت خوراک می‌شوند، آن هم در شرایطی که سرمایه‌گذاری در این صنعت به امید تداوم و ثبات خوراک انجام گرفته است. این وضعیت بی‌تردید بهره‌وری را کاهش داده و درآمدهای ارزی را تحت تأثیر قرار داده است.
بحران زنجیره ارزش؛ از متانول تا محصولات نهایی
ناترازی در صنعت پتروشیمی صرفاً به خوراک محدود نمی‌شود، بلکه در ساختار زنجیره تولید نیز قابل مشاهده است. توسعه نامتوازن در دهه‌های اخیر سبب شده عمده سرمایه‌گذاری‌ها در حلقه‌های ابتدایی مانند تولید متانول، اوره و اتیلن متمرکز شود، در حالی که توسعه صنایع پایین‌دستی و تبدیل مواد پایه به محصولات با ارزش افزوده بالا، مغفول مانده است. در نتیجه، سبد صادراتی پتروشیمی ایران بیش از آنکه از کالاهای نهایی تشکیل شده باشد، شامل محصولات نیمه‌خام با حاشیه سود پایین است.
چالش سیاست‌گذاری و نرخ خوراک
یکی دیگر از جلوه‌های ناترازی، بی‌ثباتی در سیاست‌گذاری نرخ خوراک است. نوسانات شدید، نبود الگوی پایدار و قابل پیش‌بینی، و بی‌توجهی به مزیت رقابتی باعث شده سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نسبت به پروژه‌های جدید دلسرد شوند. در کنار آن، تأخیر در اجرای پروژه‌های مهم توسعه‌ای، از جمله پروژه‌های فشارافزایی، موجب شده آینده تأمین خوراک حتی در کوتاه‌مدت نیز مبهم باشد.
چشم‌اندازی تیره بدون اصلاحات فوری
بر اساس برآوردهای رسمی، در صورت تداوم وضع موجود، ظرفیت واقعی بهره‌برداری در صنعت پتروشیمی کشور طی پنج سال آینده تا ۵۰ درصد کاهش خواهد یافت. این در حالی است که بیش از ۶۰ میلیارد دلار پروژه نیمه‌تمام در این صنعت در انتظار تأمین مالی، خوراک و ثبات سیاست‌گذاری هستند. کاهش تولید گاز از پارس جنوبی، تأخیر در توسعه میادین جایگزین، و عدم به‌روزرسانی فناوری تولید، از جمله چالش‌های پیش روی آینده این صنعت است.
راهکارها و فرصت‌ها
برای بازگرداندن ثبات و رونق به صنعت پتروشیمی، باید اقداماتی بنیادین انجام شود:
1. توسعه زیرساخت تأمین خوراک از طریق اجرای فوری پروژه‌های افزایش فشار و احیای میادین گازی.
2. اصلاح سیاست قیمت‌گذاری خوراک به‌نحوی که ضمن حفظ جذابیت اقتصادی، ثبات را برای سرمایه‌گذاران فراهم کند.
3. توسعه زنجیره ارزش با اولویت دادن به صنایع پایین‌دستی و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های تکمیلی.
4. ایجاد نهاد هماهنگ‌کننده راهبردی انرژی و پتروشیمی برای رفع ناترازی‌ها و مدیریت منسجم مصرف و عرضه.
صنعت پتروشیمی ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند تصمیم‌گیری‌های بزرگ، شجاعانه و آینده‌نگرانه است. این صنعت می‌تواند همچنان موتور محرک توسعه صنعتی و اقتصادی کشور باشد، مشروط بر آنکه ناترازی‌های آن در ابعاد خوراک، سیاست‌گذاری و ساختار تولید به‌صورت ریشه‌ای و فوری رفع شود. ناترازی انرژی اگر در پتروشیمی درمان نشود، آسیب آن صرفاً در درآمدهای صادراتی نخواهد بود، بلکه زنجیره‌ای از فرصت‌های اقتصادی را برای همیشه از دست خواهیم داد.