1403/05/06
بازتاب عضویت ایران در بریکس از نگاه رسانه‌های خارجی؛
ایران عضو دائم «بریکس» شد
ایران عضو دائم «بریکس» شد و فرآیند پیوستن رسمی ایران به همراه عربستان سعودی، امارات، آرژانتین و مصر از روز 11 دی ماه آینده (اول ژانویه 2024) آغاز خواهد شد.
بر این اساس، عضویت دائم در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی یک پیشرفت تاریخ‌ساز و موفقیت استراتژیک برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
ایده ایجاد گروه بریکس
ایده ایجاد گروه بریکس با نزدیکی ۴ قدرت اقتصادی در حال ظهور جهان شامل برزیل، روسیه، چین و هند در دوران اوج یکجانبه‌گرایی آمریکا در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی شکل گرفت. سابقه شکل‌گیری این گروه به حضور ۴ عضو موسس، به سال ۲۰۰۱ باز می‌گردد و نهایتاً «گروه بریک» در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ رسماً تاسیس شد. آفریقای جنوبی نیز در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ به این گروه اضافه شد و نام آن پس از پیوستن این کشور از «بریک» به «بریکس» تغییر یافت.
مهمترین شاخصه در این گروه کارکردهای اقتصادی، مالی و پولی و همچنین گستره فرامنطقه‌ای و جهانی بودن اعضا و اثرگذاری آن بوده و لذا به گروه «قدرت‌های اقتصادی نوظهور» معروف است. در حال حاضر علاوه بر ۵ عضو اصلی، ۲۳ کشور به شکل رسمی و ۶ کشور به صورت غیررسمی و اعلامی خواهان عضویت در این گروه هستند که از جمله آنها می‌توان به ایران، اندونزی، عربستان، کویت، امارات، بحرین، مصر، سوریه، مراکش، بلاروس، قزاقستان، کوبا، بولیوی، نیجریه، آرژانتین، ونزوئلا، تایلند، ویتنام، الجزایر، فلسطین، اتیوپی، هندوراس، مکزیک و … اشاره کرد که از آنها به عنوان «بریکس‌پلاس» یاد می‌شود. پیشنهاد ایجاد بریکس پلاس نخستین بار در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ توسط رئیس جمهور این کشور مطرح شد تا مکانیزمی برای نزدیک‌کردن کشورها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد. بریکس نمادی از «رژیم‌سازی و ساختارسازی جدید در صحنه بین‌المللی» است که توسط قدرت‌های در حال ظهور و در مقابل گروه G7 شکل گرفته و رو به پیشرفت است. بانک بریکس نیز با نام «بانک توسعه نوین» در سال ۲۰۱۵ تاسیس شد.
در حال حاضر این گروه بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی جهانی (۳۱.۵ درصد) را در مقایسه با سایر بلوک‌های اقتصادی از جمله گروه ۷ (۳۰.۷ درصد) به خود اختصاص داده است. ۴۶ درصد از نیروی کار دنیا، یک چهارم مساحت خشکی زمین، حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان (۳ میلیارد و ۱۸۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱) به اعضای فعلی این گروه تعلق دارد. در اجلاس ژوهانسبورگ ۲۰۲۳ علاوه بر ۵ کشور اصلی، از سران ۷۰ کشور دیگر برای شرکت در اجلاس دعوت شده که هیچیک از کشورهای اصلی غربی در لیست مدعوین قرار نداشتند. با وجود درخواست چندباره امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه، دعوتنامه‌ای برای حضور وی در اجلاس ارسال نشد و رئیس جمهور آفریقای جنوبی در چند سخنرانی رسمی اخیر خود، این اجلاس را «نشست کشورهای جنوب-جنوب برای همکاری مابین خودشان و نه با کشورهای شمال» توصیف کرده است. بهبود نظام پولی بانکی جهانی، عزم جدی بر دلارزدایی و تمرکز بر ارزهای ملی، حضور نمایندگانی از همه قاره‌ها، اتخاذ رویکردهای سیاسی ضد هژمون و تجدیدنظر طلبانه و مخالفت با تسلط غرب بر نهادها و ساختارهای بین‌المللی عمده‌ترین رویکردهای این گروه هستند.
دولت سیزدهم در راستای سیاست خارجی جامع، متوازن و مبتنی بر همگرایی، توسعه روابط با سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را نیز در دستور کار خود قرار داده است. سرعت بخشیدن به فرآیند عضویت در سازمان همکاری شانگهای، تعمیق روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فعال‌تر کردن همکاری‌ها با سازمان اکو و… بیانگر تقویت سیاست چندجانبه‌گرایی است. قرار است در نشست ژوهانسبورگ درباره معیارها و فرآیند و زمان‌بندی پذیرش کشورهای مختلف متقاضی در گروه بریکس توافق شود. در همین حال، به منظور شرکت در پانزدهمین اجلاس سران «بریکس»، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور اسلامی ایران به پرتوریا در آفریقای جنوبی رفت تا در اجلاس بریگس شرکت کند. آیت الله سید ابراهیم رئیسی که به دعوت رسمی آقای «سیریل رامافوزا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی و برای شرکت در پانزدهمین نشست سران «بریکس» عازم آفریقای جنوبی شده بود، بامداد پنجشنبه به وقت محلی، وارد شهر پرتوریا شد. آفریقای جنوبی از سه‌شنبه تا پنجشنبه گذشته میزبان پانزدهمین اجلاس سران بلوک بریکس در ژوهانسبورگ بود. این بزرگ‌ترین نشست سران کشورها و دولت‌های «جهان جنوب» در سال‌های اخیر بود و از ۵۴ رهبر آفریقایی برای شرکت در این اجلاس دعوت شده بود. این نشست در سایه احتمال گسترش بریکس برگزار شد.
بریکس ظرفیت جایگزینی نظامی برای ناتو را هم دارد
«عبدالباری عطوان» سردبیر روزنامه «رأی الیوم» نیز نشست بریکس در آفریقای جنوبی را بسیار مهم دانست و گفت که این نشست، ارکان اصلی یک سیستم جدید را مشخص خواهد کرد. سیستمی که جایگزینی برای هفت کشور بزرگ (اشاره به گروه ۷) خواهد بود و در دراز مدت می‌تواند یک جایگزین نظامی برای ناتو باشد. وی با اشاره به اهمیت اجلاس بریکس تصریح کرد که این نشست، پایه‌های سیستم جدید بریکس را بنا خواهد نهاد. این روزنامه‌نگار و تحلیلگر فلسطینی افزود: اهمیت این سیستم جدید در این است که ارز جدیدی را ارائه خواهد کرد که جایگزینی برای دلار خواهد بود و ممکن است دلار و سیستم مالی جهانی را از عرش به فرش آورد؛ سیستمی که پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ تأسیس شد و از طریق دلار بر جهان مسلط شد. به نظر می‌رسد هدف از حضور جمهوری اسلامی ایران در اجلاس بریکس صرفاً گفت‌وگوها در قالب موضوعات بین‌المللی است و بحث عضویت مطرح نیست که البته نباید از اهمیت دیدارهای حاشیه‌ای در این اجلاس نیز غافل شد.
عضویت ایران و چند کشور دیگر در بریکس از نگاه رسانه‌های خارجی
در همین حال، عضویت ایران و چند کشور دیگر در ائتلاف بریکس مورد توجه رسانه‌های غربی قرار گرفت و این امر تلاشی از سوی کشورهای اصلی این گروه برای مقابله با نظام تک قطبی جهانی و اقدامی در راستای برقراری نظم جهانی «چندقطبی» تلقی شد.
روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال: گروه بریکس از شش کشور دیگر برای عضویت در این ائتلاف دعوت کرد که در واقع، تلاشی در راستای افزایش اهمیت جهانی آن و توان به چالش کشیدن غرب در زمینه مسائل مهم سیاسی و اقتصادی محسوب می‌شود. توسعه این ائتلاف یک پیروزی برای شی جینپینگ، رییس جمهور چین و ولادیمیر پوتین، همتای روسی‌اش محسوب می‌شود که در رقابت ژئوپولیتیکی و اقتصادی با غرب، به دنبال گسترش این ائتلاف بودند.
شبکه آمریکایی سی‌ان‌ان: اعلام این موضوع عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان را در جبهه اقتصادی مشترکی با چین قرار می‌دهد که، بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان است. همچنین به این معناست که روسیه و عربستان سعودی که هر دو از اهضای اوپک-گروهی متشکل از تولیدکنندگان بزرگ نفتی-هستند، در یک جبهه اقتصادی جدید به یکدیگر می‌پیوندند. این دو کشور تولیدات نفتی خود را هماهنگ کرده‌اند که در گذشته، باعث شده بود عربستان سعودی با متحدش آمریکا اختلافاتی پیدا کند. توسعه بریکس موجب دلارزدایی در جهان می‌شود، روندی که در آن، کشورها به جای استفاده از دلار، از ارز رایج خودشان برای تجارت استفاده خواهند کرد. اگرچه، تحلیلگران می‌گویند احتمال جایگزین شدن ارز رایج بریکس در آینده نزدیک کم است. توسعه این ائتلاف در برهه‌ای اتفاق می‌افتد که تنش‌های چین و روسیه، دو عضو بریکس با غرب بالا گرفته است. به عقیده کارشناسان، انتخاب کشورهایی از جمله ایران که آشکارا با غرب ضدیت دارند، باعث می‌شود که این گروه بیشتر به سمت تبدیل شدن به یک همبستگی ضد غربی سوق پیدا کند.
شبکه بلومبرگ: توسعه این گروه متشکل از قدرت‌های نوظهوردر بازار جهانی می‌تواند به افزایش نفوذ جهانی آن و مقابله آن با سلطه گروه ۷(هفت کشور بزرگ صنعتی جهان) کمک کند. گسترش بریکس می‌تواند مسیر پیوستن دیگر کشور ها به این ائتلاف را هموارتر کند که وعده داده است به نارضایتی‌هایشان نظم جهانی موجود بپردازد که به عقیده بسیاری از این کشورها، نسبت به آنها سختگیر بوده است. تعمیق قطبی‌سازی ژئوپولیتیکی با وجود حمله روسیه به اوکراین و کاهش سطح روابط چین با آمریکا، به تلاش‌های مسکو و پکن برای تبدیل کردن بریکس به هم‌سنگ با دوامی برای غرب سرعت و انگیزه می‌بخشد.
خبرگزاری آناتولی: عضویت ایران در بریکس در بحبوحه تنش‌های روبه‌افزایش میان تهران و واشنگتن در بن‌بست توافق هسته‌ای و تقابل تنش‌زای اخیر طرفین در خلیج فارس انجام شد. کارشناسان بریکس را هم‌سنگ با دوامی برای گروه ۷ می‌دانند که گروهی با رهبری آمریکا و متشکل از کانادا، فرانسه، انگلیس، آلمان، ژاپن و ایتالیا است. بریکس یک گروه هم‌بسته با نفوذ از نظر ژئوپولیتیکی است که با پنج عضو روسیه، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی ۴۲ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد و انتظار می‌رود که نرخ تولید ناخالص داخلی آن تا سال ۲۰۲۳ به ۵۰ درصد نرخ جهانی برسد. طبق گفته کارشناسان، تجربه تحریم‌های آمریکا برای ایران آن را به عضو مهمی برای بریکس تبدیل می‌کند، چراکه به دنبال گریز از تجارت با دلار و جایگزین کردن آن با ارزهای رایج است. این گروه «بانک جدید توسعه» را به عنوان رقیبی بریا صندوق بین‌المللی پول معرفی کرد که در حال حاضر نظام مالی جهانی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
خبرگزاری آسوشیتدپرس: این اقدام باعث خواهد شد که نفوذ سیاسی پکن در منطقه خلیج فارس با دقت بیشتری بررسی شود. تا کنون، مشارکت ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در کنار یکدیگر در یک تشکیلات سیاسی غیر قابل تصور بود، چرا که تنش‌ها پس از نافرجامی توافق هسته‌ای و برخی حملاتی که به ایران نسبت داده شد، میان این کشورها بالا گرفته بود.
شبکه قطری الجزیره: توسعه این گروه بخشی از برنامه آن برای تفوق یافتن و تغییر دادن نظام جهانی به نظامی «چندقطبی» است که کشورهای «جهان جنوب» را در مرکزیت دستور کار جهانی قرار می‌دهد. تحلیلگران معتقدند که پافشاری برای گسترش این گروه، عمدتا از سوی روسیه و چین انجام گرفته است، چرا که این دو کشور تحت فشار تحریم‌های غرب قرار دارند.