1404/08/17
در گفت‌وگوی دانش‌نفت با دکتر کامران پورمحمدی مدیرعامل پتروپالایش نگین مکران تبیین شد؛
پتروپالایشگاه نگین مکران؛ از آرمان خودکفایی تا چالش‌های سرمایه‌گذاری کلان
جناب آقای دکتر، لطفاً در ابتدا درباره تاریخچه و زمینه‌های شکل‌گیری پتروپالایشگاه نگین مکران توضیح دهید.
در سال ۱۳۹۸ و با تاکید رهبر معظم انقلاب بر توقف خام‌فروشی، مصوبه‌ای از سوی مجلس شورای اسلامی برای ایجاد ۸ پتروپالایشگاه جدید ابلاغ شد. پس از فرآیندی طولانی و پیچیده برای تعیین تکلیف این پروژه‌ها بین نهادهای مختلف، سه پروژه به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح شامل جاسک غدیر (وابسته به هلدینگ غدیر)، نگین مکران (وابسته به شستان) و ستاره سبز سیراف (وابسته به هلدینگ نفت و گاز پارسیان در مجموعه غدیر) سپرده شد.
مجموع ظرفیت این سه پروژه ۷۲۰ هزار بشکه در روز (دو پروژه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای و یک پروژه ۱۲۰ هزار بشکه‌ای) از کل ظرفیت ۱.۵ میلیون بشکه‌ای مصوب بود. ورودی دو پروژه جاسک غدیر و نگین مکران، نفت‌خام و ورودی ستاره سبز سیراف، میعانات گازی تعیین شد. هدف این پروژه، توقف خام‌فروشی، تقویت محصولات پایین‌دستی، تکمیل زنجیره ارزش و افزایش فرصت‌های اقتصادی و اشتغال است. این پروژه با تمرکز بر محصولات پایین‌دستی، می‌تواند به طور قابل توجهی فرصت‌های اقتصادی و اشتغال را افزایش دهد، از خام‌فروشی نفت جلوگیری کند و ظرفیت پالایشی و پتروشیمی کشور را تقویت نماید.
اگر این پروژه‌ها طبق برنامه پیش می‌رفت، چه تاثیری بر اقتصاد کشور داشت؟
در صورت بهره‌برداری به موقع این پروژه‌ها تا سال ۱۴۰۴، کشور دیگر ۱.۵ میلیون بشکه در روز خام‌فروشی نمی‌کرد. ظرفیت پالایشی کشور از حدود ۲ میلیون بشکه به بیش از ۳ میلیون بشکه افزایش می‌یافت. این امر دو مزیت کلان کاهش وابستگی و ایجاد ارزش افزوده و شکستن تحریم داشت. با افزایش تولید محصولات پالایشگاهی، اثرپذیری از تحریم‌های نفتی که عمدتاً نفت‌خام را هدف می‌گیرند، به شدت کاهش می‌یافت. تحریم محصولات پایین‌دست پتروشیمی بسیار دشوارتر است و این محصولات مورد نیاز بسیاری از کشورها برای تولید کالاهای مختلف از جمله خودرو و لوازم خانگی است. این امر می‌توانست کمک شایانی به اقتصاد کشور کند.
علت تاخیر در اجرای این پروژه‌ها چه بود؟
مشکل اصلی، نیاز به سرمایه‌گذاری کلان بود. برآورد دولت در اسفند ۱۴۰۳، نیاز سرمایه‌ای این ۸ پروژه را حدود ۳۴ میلیارد دلار اعلام کرد. با توجه به محدودیت‌های مالی، دولت در نهایت در اسفند ۱۴۰۳ تصمیم گرفت به جای حمایت از همه پروژه‌ها، تنها بر روی دو پروژه متمرکز شود: پتروپالایشگاه نگین مکران (وابسته به وزارت دفاع) و پتروپالایشگاه مروارید (وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام). به این ترتیب، سایر پروژه‌ها متوقف شدند و به وزارت دفاع نیز ابلاغ شد که تمامی فعالیت‌های خود در این حوزه را در پروژه «نگین مکران» ادغام کند. بنابراین، نگین مکران امروز به عنوان تنها پروژه وزارت دفاع و یکی از دو پروژه ملی باقیمانده در این حوزه شناخته می‌شود.
برای پروژه نگین مکران چه اقدامات عملیاتی انجام شده است؟
در این زمینه تاکنون اقدامات قابل توجهی صورت گرفته که شامل تامین زمین، دریافت مجوزها و تامین مالی است. با همکاری استاندار هرمزگان، ۱۱۰۵ هکتار زمین در منطقه گچین غرب بندرعباس برای اجرای پروژه تخصیص یافته است. همچنین مصوبه آمایش سرزمین از استانداری گرفته شده و به سازمان برنامه و بودجه ارسال شده و پروسه اخذ مجوز محیط زیست نیز در دست انجام است. در زمینه تامین مالی نیز پیگیری برای تشکیل جلسه در «شورای اقتصاد» به دستور دولت در حال انجام است تا حمایت‌های لازم از پروژه صورت گیرد.
مهم‌ترین چالش پروژه، یعنی تامین مالی، چگونه مدیریت شده است؟
برای حل این چالش، راهکارهای متعددی به صورت موازی در حال پیگیری است:
کوچک‌سازی و تقسیم پروژه: پروژه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای به فازهای کوچکتر تقسیم شده است. فاز اول با ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه در دستور کار قرار گرفته که نیاز سرمایه‌ای کل پروژه را از ۱۱.۲ میلیارد دلار به ۴.۵ میلیارد دلار برای این فاز کاهش داده است.
جذب سرمایه از صندوق توسعه ملی: با پیگیری‌های فراوان، ۶۳ درصد از مبلغ ۴.۵ میلیارد دلار (معادل ۲.۸ میلیارد دلار) از سوی صندوق توسعه ملی برای این پروژه تایید اعتبار شده است.
تشکیل کنسرسیوم بانکی: بانک سپه به عنوان «لیدر کنسرسیوم» معرفی شده و مطالعات امکان‌سنجی پروژه توسط این بانک تایید شده است. بانک سپه متعهد به تامین ۸۰۰ میلیون دلار از این مبلغ شده و برای تامین ۲ میلیارد دلار باقیمانده، ۴ بانک دیگر در حال رایزنی هستند.
جذب سرمایه‌گذار خارجی: به موازات راهکار داخلی، مذاکراتی با سرمایه‌گذاران خارجی نیز در جریان است.
همکاری با هلدینگ غدیر: هلدینگ غدیر تمایل خود را برای ورود به پروژه با سهم ۴۰ درصدی اعلام کرده که در صورت توافق بر سر آورده، می‌تواند به تامین مالی کمک کند.
محصولات تولیدی و برنامه صادراتی پتروپالایشگاه نگین مکران چیست؟
محصولات این مجموعه در دو دسته کلی محصولات پالایشگاهی و پتروشیمی تعریف شده‌اند. محصولات پالایشگاهی ۷۰ درصد سبد محصولات این پتروپالایشگاه را تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین این محصولات در فاز نهایی (فاز ۳) عبارتند از: ۱۳.۲ میلیون لیتر بنزین در روز (که می‌تواند ناترازی حدود ۵ میلیون لیتری فعلی کشور را پوشش دهد)، ۱۷.۵ میلیون لیتر گازوئیل در روز، سوخت جت و سایر فرآورده‌ها.
۳۰ درصد تولیدات نیز محصولات پتروشیمی شامل ۸۵۲ تن پلی‌اتیلن سبک خطی، ۲۰۸۱ تن پلی‌اتیلن سنگین و ۲۲۲۰ تن پلی‌پروپیلن خواهد بود.
این بخش که ارزش افزوده بسیار بالایی دارد، در فازهای بعدی و از محل درآمدهای حاصل از فروش محصولات پالایشگاهی توسعه خواهد یافت.
بر اساس مصوبه موجود، کلیه محصولات این پتروپالایشگاه صادراتی خواهد بود و چشم‌اندازی برای فروش در بازار داخلی ندارد.
نقش این پروژه در زنجیره ارزش محصولات پایین‌دست چیست و ریسک‌های تحریمی آن چگونه است؟
طراحی این پالایشگاه با «ضریب پیچیدگی نلسون» ۱۲.۳ انجام شده است. این رقم بسیار بالاتر از متوسط پالایشگاه‌های ایران (۴-۵) و حتی پالایشگاه‌های آمریکا (۱۱) است. این ضریب بالا نشان‌دهنده توانایی بسیار زیاد واحد برای تولید محصولات با ارزش و پایین‌دست پتروشیمی است.
همانطور که می‌دانید ریسک تحریم همواره وجود دارد. در بخش سرمایه‌گذاری، ممکن است سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل تحریم‌ها از ادامه همکاری انصراف دهند. در بخش فروش نیز ممکن است محصولات نهایی با موانعی روبرو شوند. با این حال، با تکیه بر سرمایه‌گذاری داخلی و تنوع تقاضا در بازار جهانی، می‌توان این ریسک‌ها را مدیریت کرد.
همچنین پروژه با در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی طراحی شده است و با دریا ۲.۵ کیلومتر فاصله دارد. هیچ آبی از دریا برداشت و هیچ پسابی به دریا تخلیه نمی‌شود. آب مورد نیاز از طریق خرید «آب شیرین» تامین و سیستم‌های بازیابی و چرخش آب، آلودگی را به حداقل می‌رساند.
نرخ بازگشت سرمایه (IRR) این پروژه چقدر برآورد شده است؟
نرخ بازگشت سرمایه در این پروژه حدود ۲۲.۳ درصد است.
پروژه نگین مکران چه تاثیری بر اشتغال دارد و مهم‌ترین دستاوردهای تکمیل این پروژه چیست؟
این طرح می‌تواند بیش از ۱۰ هزار شغل در زمان ساخت و ۲ هزار و ۵۰۰ شغل برای نیروی متخصص در زمان بهره‌برداری ایجاد نماید. همچنین بیش از ۲ هزار نیروی پیمانکار برای رونق کسب‌وکار در استان هرمزگان فعال می‌شود. به طور خلاصه، با تکمیل پروژه ظرفیت پالایشی و پتروشیمی کشور تقویت می‌شود، ارزش افزوده در این صنعت افزایش می‌یابد، اشتغال پایدار ایجاد خواهد شد، وابستگی به خام‌فروشی کاهش می‌یابد و محصولات پایین‌دستی به زنجیره اقتصاد ملی کمک می‌کنند.
لطفاً در پایان به طور خلاصه درباره سابقه صنعت پالایش در ایران توضیح دهید.
ایران تجربه طولانی در این صنعت دارد. نخستین پالایشگاه کشور در سال ۱۲۹۱ در آبادان تاسیس شد و به تدریج پالایشگاه‌های دیگری مانند کرمانشاه، تهران، اراک، بندرعباس و ستاره خلیج‌فارس به بهره‌برداری رسیدند تا در نهایت تعداد پالایشگاه‌های بهره‌برداری شده به ۱۰ واحد رسید. ایران با دارا بودن ذخایر نفتی گسترده، سومین دارنده این ذخایر در جهان پس از ونزوئلا و عربستان است.
از فرصتی که در اختیار دانش‌نفت قرار دادید بی‌نهایت تشکر می‌کنیم.