1403/05/06
به‌مناسبت ۱۱۵ سالگی اکتشاف نفت در ایران
نخستین اکتشاف نفت به مقدار اقتصادی در ایران، روز پنجم خرداد سال ۱۲۸۷ هجری شمسی یعنی ۱۱۵ سال پیش رخ داد؛ در پی تلاش‌های شبانه‌روزی یک گروه اکتشاف نفت در شهرستان مسجدسلیمان استان خوزستان، طلای سیاه کشف و استخراج شد. «ویلیام دارسی» میلیونر استرالیایی اصل، نخستین فردی بود که با روش‌های نو در دنیا با دستگاه‌های حفاری مکانیکی به اکتشاف نفت و حفر چاه در ایران پرداخت. او نخست گروهی فنی را به سرپرستی زمین‌شناسی به نام «برلز» استخدام و به ایران اعزام کرد.
دارسی نماینده‌ای به نام «ماریوت» را در سال ۱۹۰۱ میلادی به دربار ایران فرستاد. ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در همه ایران، به جز ایالات شمالی یعنی خراسان، مازندران، استرآباد (گرگان کنونی) و آذربایجان را از «مظفرالدین شاه» گرفت. مدت این امتیاز که بعدها به «امتیاز دارسی» مشهور شد، ۶۰ سال و ابتدای آن از ۶ خرداد ۱۲۸۰ بود. به موجب امتیازنامه دارسی، او تعهد کرده بود که ظرف مدت دو سال پس از امضای این قرارداد، شرکتی برای بهره‌برداری تشکیل دهد و پس از آن مبلغ بیست هزار لیره نقد و معادل بیست هزار لیره سهام شرکت را به دولت ایران تسلیم کند.
چند ماه پس از امضای این قرارداد، که از طرف ایران به امضای مظفرالدین شاه رسید، حفاری نخستین چاه در محلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ، در شمال غرب قصر شیرین (که اکنون در خاک کشور عراق است) آغاز شد و در تابستان ۱۹۰۳ در عمق ۵۰۷ متری به گاز و کمی نفت غیر اقتصادی رسید، بهره‌دهی این چاه حدود ۱۷۵ بشکه در روز بود. دارسی با ارزیابی نتایج دریافت که اگر در ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از این مقدار هم بیابد به‌دلیل دوری از دریا و نبود امکان حمل به بازار مصرف، سودی عاید او نخواهد شد، بنابراین ناحیه را ترک کرد و به خوزستان آمد.
در نیمه نخست سال ۱۹۰۸ سرمایه شرکت رو به پایان بود و هنوز نفتی در منطقه خوزستان کشف نشده بود. رؤسای شرکت به مسئول عملیات دستور توقف عملیات را می‌دهند، اما او که با توجه به اطلاعاتی که در محل به‌دست آورده بود، وضع را بهتر ارزیابی می‌کرد چند روزی از اجرای دستور توقف خودداری کرد و به حفاری ادامه داد. سرانجام روز پنجم خرداد ۱۲۸۷ شمسی برابر با ۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی مته حفاری به لایه نفت‌دار از سازند آسماری برخورد و نفت با فشار بالا از چاه فوران کرد. عمق این چاه ۳۶۰ متر بود.
پس از کشف نفت در ایران در سال ۱۹۰۹، شرکت پیشین نفت ایران و انگلیس تشکیل شد و از سال ۱۹۰۸ تا سال ۱۹۲۸ همه نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج می‌شد.