1403/10/01
گاز، برق و بنزین در صدر ناترازی‌ها هستند و به عنوان مثلثی بحران‌زا اقتصاد کشورمان را آزار میدهد؛
محاصره در ناترازی‌ها!
از سوی دیگر، میزان بدهی دولت به پالایشگاه‌ها به ۱۶۲ هزار میلیارد تومان رسیده است و این در حالی است که تامین فرآورده‌های نفتی مورد نیاز کشور مستلزم فعالیت بدون وقفه پالایشگاه‌ها است و جایگاه پالایشگاه‌ها در اقتصاد کشور یک جایگاه مهم و غیرقابل انکار است. بدهی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به پالایشگاه‌ها طی سه سال اخیر نوسانی بوده و به طور مداوم افزایش یافته است.
این بدهی از ۸ همت در سال ۱۴۰۰ به ۱۶۲ همت در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. بر این اساس، پالایشگاه‌ها برای تأمین مالی، نقدینگی لازم برای اورهال و تعمیرات به‌موقع و همچنین اجرای طرح‌های توسعه‌ای نیاز مبرمی دارند و عدم پرداخت به‌موقع مطالبات پالایشگاه‌ها در سه سال گذشته تأثیر منفی بر تمامی بخش‌های صنعت پالایش نفت داشته است. اورهال‌ها با تأخیر انجام شده و نقدینگی که باید برای توسعه تزریق می‌شد، به‌موقع تامین نشده است. به گفته عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت کشور، مشکلات نقدینگی در پالایشگاه‌ها به کاهش سرمایه‌گذاری و اختلال در تأمین مالی پروژه‌های جدید منجر شده است که نتیجه آن کاهش تولید و بهره‌وری و در نهایت کاهش رشد اقتصادی بوده است.
بی‌تردید، کاهش تولید به معنای ناترازی بیشتر و چالش بیشتر برای اقتصاد کشور خواهد بود. شوربختانه افزایش بدهی و مشکلات مالی موجب شده زنجیره تأمین فرآورده‌های نفتی با اختلال مواجه شود و پالایشگاه‌ها به دلیل کمبود نقدینگی نتوانستند نیازهای بازار را به‌موقع تأمین کنند که این اختلال به افزایش هزینه‌های انرژی و ناپایداری در تأمین منابع منجر شده و هزینه‌های تولید در سایر صنایع را نیز افزایش داده است. چنانچه در سه سال گذشته تعمیرات اساسی پالایشگاه‌ها با تاخیر انجام شد و این امر منجر به تحمیل ضررهای هنگفتی به سهامداران آنها شد.
در همین حال، رشد بالای تقاضا، درکنار افت فشار و متعاقبا افت تولید در بزرگترین میدان گازی کشور، زنگ خطر بسیار جدی از عدم امکان پاسخ به تقاضای گاز طبیعی در کشور در آینده ای نزدیک خبر می دهد. همان چیزی که از آن به عنوان ناترازی گاز طبیعی یاد می شود و می تواند اثرات مخرب بسیار عمیقی بر اقتصاد و جامعه بر جای بگذارد. این در حالی است که این ناترازی، در ۵ سال اخیر به شکل محدودی خود را نشان داده و اینک با سرعت قابل توجهی رو به رشد است. محاسبات انجام شده نشان میدهد، در سال ۱۴۰۰ کشور با ناترازی گاز طبیعی به میزان ۱۶۰ میلیون مترمکعب در روز (برای کل سال) مواجه بوده که با تعمیق این ناترازی در سالهای آینده، در سناریوی عدم اجرای هرگونه اقدام اصلاحی جدی در طرف عرضه و تقاضا، به عددی بیش از ۹۰۰ میلیون مترمکعب در روز (برای کل سال) در سال ۱۴۱۴ خواهد رسید، که این مقدار ۷۰ درصد از کل تقاضا پیش بینی شده در آن افق (برای کل سال) است. همچنین در سناریوی نگهداشت تولید کشور در سطح کنونی (که با انجام نگهداشت پارس جنوبی به واسطه فشارافزایی از این میدان انجام می شود)، در افق ۱۴۲۵ با ناترازی حدودا ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز (برای کل سال) مواجه خواهیم بود که ۴۵ درصد از کل تقاضا پیش بینی شده در آن افق (برای کل سال) است. بدین ترتیب در دو سناریوی بدون اقدام و نگهداشت تولید، در افق ۱۴۲۴ به ازای هر ۱۰۰ واحد تقاضا به ترتیب با ۷۰ و ۴۵ واحد کسری در تولید گاز طبیعی مواجه هستیم که عدد بسیار قابل توجهی است.
این در حالی است که ایران، کشوری غنی از منظر ذخایر انرژی اعم از نفت و گاز است، به شکلی که بیشترین مجموع ذخایر هیدروکربوری در دنیا را به خود اختصاص داده است. در مورد گاز، ایران با در اختیار داشتن بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر ثابت شده، نزدیک به ۱۷ درصد از کل ذخایر دنیا را در اختیار داشته و در جایگاه دوم دارندگان منابع گازی دنیا، پس از روسیه، قرار گرفته است. همچنین ایران در سال ۲۰۲۰ با تولید بیش از ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی، سومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی دنیا بوده است. به این ترتیب می‌توان ایران را یکی از بزرگترین دارندگان و تولیدکنندگان گاز طبیعی در دنیا دانست اما در حوزه تولید و ناترازی هر سال رکوردهای خطرناکی به ثبت رسیده است. شوربختانه امروز پارس جنوبی با مشکلاتی مهم در پایداری سطح تولید روبرو است. بررسی‌ها نشان می دهد پارس جنوبی هم‌اکنون پس از چند دهه تولید، به مرحله افت فشار خود نزدیک شده و نه تنها امکان رشد قابل توجهی در ظرفیت تولید آن وجود ندارد بلکه در آینده نزدیک شاهد کاهش تولید در این میدان خواهیم بود. مطالعات و بررسی‌های کارشناسی نشان می دهد، در دو سه سال آینده میدان پارس جنوبی وارد دوره کاهش تولید خود شده که پس از آن می تواند کاهشی تا یک فاز در سال، یا معادل با نزدیک به ۳۰ میلیون مترمکعب در روز به ازای هر سال، به کشور تحمیل کند. این مسئله، با توجه به سهم بسیار بالای میدان پارس جنوبی در تأمین انرژی کشور، زنگ خطر جدی را در سمت عرضه انرژی به صدا درآورده است. این در حالی است که از طرف تقاضا کشور در وضعیت تقاضای فزاینده گاز طبیعی قرار گرفته است.
وضعیت درباره مهم ترین فرآورده نفتی هم مناسب نیست چه اینکه تا پایان سال آینده روزانه ۱۰ میلیون لیتر ناترازی بنزین و در فصل زمستان ناترازی گازوئیل خواهیم داشت و تاکنون راه‌حل بلندمدتی برای رفع آنها اندیشیده نشده است. با کمال تاسف بایستی اذعان کرد؛ ریشه مسئله ناترازی بنزین به این برمی‌گردد که مدیریت درستی روی مصرف نداریم و مصرف به صورت افسارگسیخته‌ای مرتبا در حال افزایش است و هیچ برنامه‌ای هم برای مدیریت و کنترل آن نداریم، از طرف دیگر توجه و سرمایه‌گذاری لازم در حوزه پالایشگاهی نیز نداشته‌ایم و این منجر به این شده که امروز با این حجم از ناترازی روبرو هستیم. متاسفانه اکنون کشور درگیر واردات بنزین است حال آنکه با تنظیم‌گری درست در داخل کشور می‌توانیم از واردات بخش زیادی از بنزین جلوگیری کنیم، در هر حال فعلا ناگزیر هستیم چون کالا؛ کالای استراتژیک است و باید مرتب تامین شود، هرچند دغدغه‌ای بابت واردات نداریم اما مسئله هزینه و سرمایه ملی است که صرف واردات می‌شود.
اما ناترازی برق کشور هم معادل کل مصرف برق دو کشور همسایه است! به گفته عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو هم‌اکنون کشورمان در پیک مصرف، روزانه ۲۰ هزار مگاوات برق ناترازی دارد که چیزی معادل کل مصرف برق دو کشور همسایه ماست. راه حل ناترازی نیز مشخص است؛ سرمایه گذاری برای توسعه صنعت نیروگاهی و فرهنگ سازی مصرف بهینه از سوی ذینفعان. در همین حال، کارشناسان می‌گویند تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی از کارآمدترین روش‌های بهبود راندمان نیروگاه‌های حرارتی کشور به شمار می‌آید که نه تنها برای صنعت برق، بلکه برای محیط‌زیست و صرفه‌جویی در مصرف سوخت نیز بسیار موثر است و در سالهای آینده شاهد تاثیرات گسترده آن خواهیم بود. از این رو بنا به گفته وزیر نیرو باید سالانه ۸۰۰۰ مگاوات نیروگاه در کشور ساخته شود تا بتوان به رفع ناترازی در سال ۱۴۰۷ برسیم. در سه سال دوران دولت سیزدهم سالانه ۱۲۰۰ مگاوات به میزان تولید اضافه شد که این امر فرسنگ‌ها با ۸۰۰۰ مگاوات مورد نیاز فاصله دارد. در وهله دوم باید به سمت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی در کشور رفت تا بتوان از موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران در برخوردار بودن از سطح بسیار بالا در انرژی خورشیدی نهایت استفاده را برد.
به هر تقدیر، با رسیدن به فصل سرد سال، ناترازی‌ها به شکل عینی‌تری خود را نمایان خواهد ساخت و اقتصاد کشور را بیشتر مورد اذیت و آزار قرار خواهد داد. اما نکته مهم این است که موضوع ناترازی‌ها دیگر معطوف به یک یا دو وزارتخانه نیست بلکه این مهم موضوعی کاملا «فرا وزارتخانه‌ای» و در سطح عالی دولت قرار دارد و در این خصوص بایستی تصمیمات آنی و بخردانه وضع گردد.