1403/12/05
برنامه پنج ساله هفتم توسعه، حیاتی ترین زمان برای توسعه صنعت نفت ایران و جبران عقب افتادگی ها خواهد بود؛
غصه میادین مشترک!
این غفلت های تاریخی در حالی است که علی رغم تأکید اسناد بالاستی نفت و برنامه های پنج ساله کشور میدان‌های مشترک نفت و گاز و تولید صیانتی نفت همواره در اولویت قرار داشته اما به جز در چند میدان خاص، اقدامی جدی در این زمینه صورت نپذیرفته است. اگر بگوییم ناترازی ها محصول همین توسعه نیافتگی هاست، سخنی به گزاف نگفته ایم. ناترازی هایی که عدم النفع های سرسام آوری را به اقتصاد کشور تحمیل کرده است. البته یکی از علل عدم توسعه یافتگی میادین مشترک، به تحریم ها و موانع سرمایه گذاری خارجی و محدودیت های مالی باز می گردد. در این میان مجلس شورای اسلامی هم تلاش کرده تا حد ممکن موانع سرمایه گذاری حداقل در داخل را بردارد تا بخش خصوصی توانمند بتواند در کنار شرکت های دولتی وزارت نفت، توسعه میادین مشترک را استارت بزند. بر این اساس، استفاده از توانمندی، منابع و ظرفیت‌های بلااستفاده بخش خصوصی در ماده 3 و ماده 15 قانون برنامه هفتم توسعه به آن اشاره شده است. در همین راستا مجلس در برنامه هفتم توسعه مصوبه ای را در خصوص حضور بخش خصوصی داخلی و خارجی در بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز کشور داشت. به این ترتیب، انحصار بزرگ شرکت ملی نفت در این زمینه شکسته شده و زمینه برای جذب سرمایه گذاران خصوصی به وجود آمده است. شاید یکی از راههای سرمایه گذاری و توسعه میادین مشترک، مشارکت بخش خصوصی کشور با شرکت های بین المللی خصوصی است تا بدین طریق بتوان هم تحریم ها را دور زد و هم راه ورود سرمایه به صنعت نفت و توسعه را باز کرد.
مزایای ورود بخش خصوصی به سرمایه گذاری در نفت
بی تردید، ورود بخش خصوصی به بهره برداری از میادین نفتی و گازی مشترک، مزایای فراوانی دارد و به اصطلاح با یک تیر چند هدف را زدن است، بدین معنا که هم بدهی صندوق توسعه ملی از سوی دولت پرداخت می‌شود و هم برداشت از میدان‌های مشترک نفتی افزایش می‌یابد. صندوق توسعه ملی هم از بخش خصوصی که امکان استخراج، اکتشاف و تولید و فروش نفت را دارد استفاده می‌کند. در این میان، معمولاً سرمایه گذاران خارجی خودشان جزو خریداران محصول هستند. بنابراین، در ازای مشارکت بخش خصوصی خارجی در بهره برداری از میادین گازی مشترک می توانیم به فروش نفت هم بپردازیم که همین موضوع سبب افزایش صادرات نفت کشور و تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه خواهد بود.
اهداف برنامه هفتم در بخش نفت و گاز
به طور کلی برای رسیدن به اهداف برنامه هفتم توسعه به 120 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است که حدود 50 میلیارد دلار این سرمایه گذاری، برای رسیدن به ظرفیت تولید ۴.۶ میلیون بشکه نفت خام در روز تبیین گردیده است. همچنین بر اساس اهداف برنامه هفتم توسعه، ظرفیت تولید گاز خام کشور باید به یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش پیدا کند که برای دستیابی به تولید این حجم گاز، ۷۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری باید انجام شود. لازم به ذکر است، تولید بنزین، نفت گاز و نفت کوره در پایان برنامه، به ترتیب ۱۲۹، ۱۳۰ و ۴۹ میلیون لیتر در روز هدف گذاری شده است. در همین حال، یکی از قراردادهایی که ردپای پررنگ بخش خصوصی در آن دیده شده است، قرارداد فشار افزایی فازهای پارس جنوبی است که به زودی با سرمایه گذاری بالغ بر 17 میلیارد دلار با صنعت نفت اجرا خواهد شد. فشارافزایی فازهای پارس جنوبی هفت هاب یا مرکز دارد که هر کدام از این مراکز حدود ۲.۵ تا ۳ میلیارد هزینه اجرایی دارند و نکته قابل توجه در این قراردادها حضور پررنگ و موثر شرکت های ایرانی برای عملیات فشارافزایی است. شرکت هایی چون پتروپارس، اویک، مپنا و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) پیمانکاران اصلی طرح هستند و جا پای بزرگان و شرکت های فراملیتی ای چون شل، توتال و پتروناس خواهند گذاشت. انتظار می‌رود نخستین بهره‌برداری از تأسیسات فشارافزایی تا پایان سال ۱۴۰۷ صورت پذیرد و در آن زمان نخستین گاز تولیدی به شبکه تزریق خواهد شد. در همین حال، در اجرای طرح‌های توسعه‌ای باید به این نکته توجه کرد که افزون بر افزایش ظرفیت، باید از افت تولید نفت و گاز نیز جلوگیری کرد.
درباره میادین مشترک
همانطور که اشاره شد؛ به دلیل اهمیت موضوع، توسعه میادین مشترک نفت و گاز و برداشت حداکثری از این میادین به ویژه میادین مشترک غرب کارون و پارس جنوبی، از ابتدا در دستور کار دولت ها قرار داشته است. بر اساس آمارها، ایران در همه سال‌های پس از انقلاب غیر از دوران جنگ، هر سال کشف جدیدی داشته و در این مدت در مجموع ۷۳ میدان مشتمل بر ۳۶ میدان نفتی و ۳۷ میدان گازی کشف شده که از این میان، بخش زیادی میدان مرزی و مشترک بوده‌اند، همچنین کشورمان با در اختیار داشتن حداقل ۲۸ میدان مشترک، شامل ۱۸ میدان نفتی، چهار میدان گازی و شش میدان نفت و گاز با کشورهای همسایه، از معدود کشورهای جهان با این تعداد ساختار مشترک است. از این ۲۸ میدان، ایران با عراق ۱۲ حوزه مشترک، با امارات هفت هفت مخزن مشترک، با قطر و عمان هرکدام دو مخزن مشترک و با عربستان، کویت و ترکمنستان هرکدام یک مخزن مشترک دارد و به عبارتی حدود ۵۰ درصد ذخایر گاز طبیعی ایران در مخازن مشترک است. در این میان، میادین مشترک غرب کارون در حوزه نفت و میدان مشترک پارس جنوبی در زمینه گاز اهمیت بیشتری دارد. میادین غرب کارون جزو جوان‌ترین میادین نفتی ایران به شمار می‌روند. این میادین که پنج میدان آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یاران شمالی، یاران جنوبی و یادآوران را شامل می‌شود در مجموع ۶۴ میلیارد بشکه نفت درجا دارد. علاوه بر وسعت و بزرگی این میادین، نکته‌ای که برداشت حداکثری نفت از میادین مشترک غرب کارون را با اهمیت کرده، مشترک بودن آن با کشور همسایه است. میدان مشترک پارس جنوبی نیز که در بستر خلیج فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، بزرگترین میدان گازی جهان است. مجموع ذخایر گازی این میدان ۳۹ تریلیون مترمکعب و ذخایر میعانات گازی آن نیز ۵۶ میلیارد بشکه است. از این میزان سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴ تریلیون مترمکعب و در میعانات گازی ۱۸ میلیارد بشکه برآورد می شود که معادل ۸ درصد از کل گاز جهان است.
حیاتی‌ترین زمان برای توسعه صنعت نفت
نکته بسیار مهم آن است که برداشت از میدان‌های مشترک نفتی تابع قوانین و مقررات خطوط مرزی نیست و هرکدام از شرکا که بتوانند زودتر منابع را برداشت کنند، پیروز میدان مشترک هستند. ایران با کشورهای همسایه یعنی عراق، کویت، عربستان، قطر، امارات، عمان و ترکمنستان دارای میدان‌های مشترک نفت و گاز در حوزه خشکی و دریاست و شوربختانه عملکرد ایران رضایت بخش نیست و حال آنکه رقبا در بسیاری از میادین مشترک، کار توسعه را با شرکت های بین المللی آغاز کرده و حتی در چند میدان به تولید هم رسیده اند. امید است با اهدافی که در برنامه هفتم توسعه برای صنعت نفت کشور ترسیم و تبیین شده است، عقب ماندگی های تاریخی در حوزه نفت و گاز در رقابت با کشورهای همسایه به بهترین شکلی جبران شود و فرصت سوزی ها جای خود را به رشد و توسعه و فرصت سازی ها بدهد. برنامه پنج ساله هفتم توسعه، حیاتی ترین زمان برای توسعه صنعت نفت ایران و جبران عقب افتادگی ها خواهد بود. بایستی ببینیم در افق 1407 و با پایان برنامه هفتم توسعه صنعت نفت در کدام تراز و جایگاه ایستاده است؟ تراز «تراز» یا «ناتراز»!؟