1404/07/28
خسارت و تهدید ساختاری «مهاجرت نخبگان» در صنعت نفت
در شرایط کنونی و بر اساس تحقیقات و بررسی‌های به عمل آمده، مهاجرت نخبگان از صنعت نفت ایران به دلیل ترکیبی از عوامل اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی رخ می‌دهد. این پدیده که به «فرار مغزها» شناخته می‌شود و آینده این صنعت حیاتی را با چالش‌های جدی مواجه خواهد کرد.
از عوامل و دلایل اقتصادی مهاجرت نخبگان بایستی به مواردی چون؛ اختلاف فاحش درآمدی، عدم تناسب درآمد و هزینه‌های زندگی، بی‌ثباتی شغلی و ... اشاره کرد: شوربختانه حقوق نیروهای متخصص در صنعت نفت ایران در مقایسه با کشورهای منطقه مانند قطر، امارات و عربستان بسیار ناچیز است. یک کارگر ساده نفتی در این کشورها ممکن است درآمدی بالاتر از یک مدیر ارشد در ایران داشته باشد. به عنوان مثال، یک تکنسین نفتی در ایران حدود ۵۵ میلیون تومان دستمزد دریافت می‌کند، در حالی که در کشورهای همسایه این درآمد تا ۵ برابر بیشتر است. در همین حال، حقوق پرداختی حتی با انجام اضافه‌کاری، پاسخگوی هزینه‌های سرسام‌آور زندگی از جمله درمان، مسکن و کالاهای اساسی نیست. این عدم تناسب، زندگی با کرامت را برای متخصصان دشوار کرده است.
اما فرار مغزها و مهاجرت نخبگان دلایل مدیریتی و سازمانی هم دارد که کارشناسان علل و عوامل زیر را در این موضوع مهم ارزیابی می‌کنند:
- نظام ناعادلانه ارتقای شغلی: ارتقا و انتصاب‌ها در اغلب موارد بر اساس سفارش و روابط صورت می‌گیرد، نه شایستگی و تخصص. این موضوع موجب بی‌انگیزگی نیروهای کارآمد می‌شود.
- بی‌ثباتی شغلی و قطع قراردادها: کارکنان قراردادی با وجود سال‌ها خدمت در سخت‌ترین شرایط، بعضا با قطع یکطرفه قراردادهای خود مواجه می‌گردند.
- بی‌توجهی به آموزش و تجربه: سوابق آموزشی و تجربیات ارزشمند کارکنان، نقش چندانی در ارتقای شغلی آنها ندارد و ارزیابی‌های سالانه به صورت سلیقه‌ای انجام می‌شود.
اما شاید مهم‌ترین علت مهاجرت در جذابیت مقاصد مهاجرت باشد. فرار مغزها با هدف شرایط کاری و رفاهی بهتر اتفاق می افتد. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نه تنها حقوق بالاتری ارائه می‌دهند، بلکه از امکانات رفاهی، مسیر شغلی مشخص و شرایط کاری استاندارد نیز برخوردارند. ثبات اقتصادی و آینده شغلی قابل پیش‌بینی نیز مزید بر علت شده است. در کشورهای مقصد، اگرچه هزینه زندگی ممکن است بالا باشد، اما ثبات اقتصادی وجود دارد و افزایش هزینه‌ها منطقی و تدریجی است. این در حالی است که در ایران، حقوق‌ها همگام با تورم افزایش نمی‌یابد و همواره تورم بر حقوق‌ها پیشی دارد. بی‌گمان مهاجرت نخبگان از صنعت نفت ایران، یک چالش چندبعدی است که ریشه در نابرابری‌های اقتصادی، ناکارآمدی‌های مدیریتی و نبود چشم‌انداز روشن دارد. حل این بحران نیازمند عزم ملی برای ایجاد اصلاحات ساختاری، سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی و خلق محیطی عادلانه برای ماندگاری استعدادها است. مهاجرت نخبگان برای اقتصاد ایران تنها یک «خسارت» مقطعی نیست، بلکه یک «تهدید ساختاری» عمیق است. این پدیده ظرفیت مولد و نوآورانه کشور را تحلیل برده و توانایی ایران برای همگامی با تحولات اقتصاد جهانی را به شدت تضعیف می‌کند.