1403/10/01
بحران‌های پایان عصر نفت
بحران گرم شدن کره زمین همه انسان‌های مطلع و دغدغه‌مند را به فکر یافتن راهکار فرو برده و احزاب مدافع محیط زیست جهان را به تکاپو واداشته است به همین سبب یکی از اهداف جو بایدن در آمریکا و احزاب سبز در اروپا، برنامه‌ریزی جهت کنترل انتشار co۲ در هوا و جلوگیری از گرم شدن کره زمین است. چنانچه گرمایش کره زمین کنترل نشود اغلب نقاط کره زمین تا چند دهه آینده قابل سکونت نخواهند بود.
راهکاری که اندیشمندان جهان برای کنترل انتشار co۲ در محیط‌زیست به آن اجماع کرده‌اند جایگزینی برق پاک با بنزین و گازوئیل و گاز و مجموع انرژی‌های فسیلی است. برق پاک خودروها را به حرکت در می‌آورد و گرمایش و سرمایش موردنیاز بشر را تامین خواهد کرد. اجرایی‌ترین راه تولید انرژی پاک روی آوردن به نیروگاه‌های آبی، تلمبه‌ای ذخیره‌ای، خورشیدی و بادی و سایر روش‌های غیر‌آلاینده است از طرف دیگر قیمت خودروهای برقی گران‌تر از خودروهای با سوخت بنزین و گازوئیل است.
راه جایگزینی خودروهای برقی با خودروهای بنزین سوز و گازوئیل سوز افزایش قیمت جهانی بنزین و گازوئیل است و این افزایش قیمت باید تا زمانی که سرمایه‌گذاری در تولید خودروهای برقی و سرمایه‌گذاری در تولید برق تجدید‌پذیر اقتصادی و نهادینه شده باشد تداوم یابد و برای اقتصادی شدن سرمایه‌گذاری‌ها حداقل۵ سال زمان نیاز است.
آن چیزی که می‌تواند قیمت نفت و گاز را افزایش دهد، جنگ و بحران است اما این جنگ و بحران در کجا شکل بگیرد؟ اگر جنگ در خاورمیانه شکل می‌گرفت روسیه بیشترین بهره را کسب می‌کرد در حالی که کنترل روسیه و کاهش قدرت و نفوذ روسیه یک سیاست اصولی در غرب است؛ بنابراین بحران باید به‌صورتی واقع می‌شد که نه تنها روسیه از آن بهره نبرد، بلکه منجر به تضعیف روسیه شود. توسعه ناتو به سمت اوکراین، روسیه را برای حمله به کشور اوکراین و جنگ فرسایشی بلندمدت تحریک کرد و این جنگ ممکن است چند سال دیگر تداوم یابد.
بحران غزه می‌توانست نگاه‌ها را از اوکراین دور کند و این احتمال را تقویت کرده که روسیه در توفان غزه نقش‌آفرین بوده است. اما به هر ترتیب، با درایت ایران و درک مشترک جهانی تا حدودی این بحران مدیریت شد، هر چند رژیم متجاوز و درنده خوی اسرائیل بسیار تلاش کرده و می‌کند جهان را درگیر جنگی گسترده کند. ترامپ اخیرا اعلام کرده که عدم‌پیروزی وی در انتخابات آتی منجر به حذف اسرائیل از نقشه جهان خواهد شد. اگر این سخن سنجیده باشد به مفهوم آن است که اسرائیل برای تقویت موضع ترامپ و رهایی از خطر نابودی، بحران آفرینی را تا انتخابات آمریکا ادامه خواهد داد.
به هر ترتیب قیمت نفت تا چند سال آینده بالا باقی خواهد ماند و پس از اینکه سهم خودروهای برقی در جهان افزایش یافت و قیمت تمام شده خودرو، باتری خودرو و برق پاک رقابتی شد بحران‌ها فروکش خواهد کرد و قیمت نفت به ترتیب زیر شروع به نزول خواهد کرد:
در گام اول قیمت نفت چند سالی به‌طور متوسط در محدوده ۵۰ تا ۶۰ دلار باقی می‌ماند. (متوسط قیمت تمام شده نفت شل).
در گام دوم قیمت نفت تا حدود ۳۲دلار نزول می‌کند و سال‌ها در این محدوده باقی خواهد ماند (محدوده قیمت تمام شده نفت سیبری و دریای شمال و چاه‌های عمیق دریا). بعد از آن قیمت نفت در محدوده ۲۵ تا ۳۲ دلار متناسب با شرایط جهانی فراز و فرود خواهد داشت.
سقوط قیمت نفت به زیر ۳۲ دلار منجر به غیر‌اقتصادی شدن تولید نفت از میادین نفت سیبری روسیه خواهد شد و تولید نفت روسیه به یک‌سوم خواهد رسید. با کاهش قیمت نفت به زیر ۳۲ دلار تولید برق از طریق نیروگاه‌های با سوخت فسیلی ارزان خواهد شد و تولید برق از انرژی‌های تجدید‌پذیر را تهدید می‌کند بنابراین به احتمال زیاد در آن زمان مقررات سختگیرانه جرائم انتشار co۲ تصویب و اجرایی می‌شود. بنابراین طی سه دهه آتی جهان به سمت تولید انرژی‌های پاک و ایجاد محدودیت برای انتشار co۲ پیش خواهد رفت.
تنها فرصت ایران برای تولید و صادرات حداکثری نفت و گاز، همین دو دهه آتی است بنابراین باید با تمام توان و ظرفیت، نفت تولید و صادر کنیم و درآمد این سرمایه بین نسلی را نه برای هزینه‌های دولت چاق و پرهزینه، بلکه برای ایجاد زیرساخت‌های بین نسلی به کار گیریم.
بعضا این‌گونه القا می‌شود که با کاهش بازار مصرف بنزین و گازوئیل، از نفت برای تولید محصولات پتروشیمی استفاده خواهد شد. این تحلیل به دلایل زیر غیر‌واقعی و بی‌مبنا است:
- کل تولیدات محصولات پایه‌ای صنعت پتروشیمی جهان حدود ۷۰۰ میلیون تن در سال است. از ۷۰۰ میلیون تن فوق حدود ۱۵۰ میلیون تن آمونیاک و ۱۲۰ تا ۱۳۰میلیون تن متانول است. تولید این دو محصول با خوراک نفت اقتصادی نیست. واحدهای متانول بر پایه خوراک گاز طبیعی اقتصادی هستند. در خصوص آمونیاک نیز جهان به سمت آمونیاک پاک پیش می‌رود. آمونیاک پاک از طریق الکترولیز آب و تولید هیدروژن و ترکیب آن با نیتروژن موجود در هوا تولید خواهد شد. جمع دو محصول متانول و آمونیاک حدود ۲۷۰میلیون تن می‌شود.
- ۴۳۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی جهان شامل الفین‌ها (اتیلن و پروپیلن) و زایلین‌ها و شاخه‌های کلر خصوصا pvc می باشند. ارزان‌ترین راه تولید اتیلن از طریق خوراک اتان است اما کمبود اتان وجود دارد و در آینده عمده اتیلن از طریق واحدهای MTO و خوراک مایع تولید خواهد شد. پروپیلن نیز عمدتا از طریق شکست پروپان و خوراک مایع و واحدهای GTP تولید خواهد شد. زایلین‌ها عمدتا ازطریق خوراک‌های مایع و نفت تولید می‌شود. البته با تکنولوژی جدید COTC با استفاده از نفت خام زایلین‌ها و الفین تولید خواهند شد. PVC نیز از طریق تجزیه NaCl (نمک طبیعی) و ترکیب با اتیلن تولید می‌شود.حتی با لحاظ تولیدات پتروشیمی جهان از ۷۰۰ هزار تن به دو برابر افزایش یابند و ۷۰درصد الفین و زالین ها از نفت تولید شوند و ضریب تبدیل نفت به محصولات را ۶۵درصد در نظر بگیریم، جمعا نیاز صنعت پتروشیمی جهان به نفت، ده میلیون بشکه نفت خام در روز خواهد شد در حالی که تولید نفت جهان اکنون بیش از ۸۰ میلیون بشکه در روز است و حتی با کاهش تولید روسیه و آمریکا و چند کشور دیگر، باز هم تولید نفت جهان چند برابر نیاز صنعت پتروشیمی خواهد بود.
-با کاهش قیمت نفت، تولید برق با نفت ۲۵ دلاری اقتصادی و جذاب خواهد بود اما باید برای co۲ خروجی دودکش نیروگاه‌ها فکری کرد تامشمول جرایم سنگین انتشار co۲ نشود، بهترین راهکار برای ایران تزریق co۲ خروجی دودکش نیروگاه ها به چاه‌های نفت و گاز جهت ازدیاد برداشت است.
استراتژی‌های مناسب پیشنهادی برای کشور ما عبارتند از:
- با تمام توان تولید نفت را با لحاظ چارچوب‌های فنی و اقتصادی افزایش دهیم.
- به جای ساخت پالایشگاه‌های جدید به مدیریت و کنترل مصرف بنزین و گازوئیل پرداخته شود.
- این واقعیت که خودروهای برقی جایگزین خودروهای با سوخت دیزلی می‌شوند کاملا درک شود و به مرور خودروهای برقی خصوصا در حوزه حمل‌ونقل عمومی توسعه یابد از جمله اتوبوس برقی، قطار برقی، تاکسی برقی.
- ساخت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمان بالا و نیروگاه‌های CHP با هدف تامین نیاز داخل و صادرات توسعه یابد.
- پروژه‌های افزایش ظرفیت تولید نفت خصوصا تزریق CO۲ به میادین نفت و گاز مورد توجه قرار گیرد.
- افزایش جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در طرح‌های PDH و واحدهای زایلین و الفین با خوراک مایع
- پرهیز از ورود به دام‌هایی که برای درگیر کردن ایران با بحران‌های جهانی و منطقه‌ای پهن می‌شوند و تلاش برای افزایش قدرت اقتصادی و دفاعی ایران ،در عین حال تعامل سازنده با قدرت‌ها و اقتصادهای مهم جهانی و تلاش برای جذب حداکثری سرمایه‌گذاری‌های خارجی در طرح‌های تولیدی و صادرات‌محور.