1403/08/01
تحلیلی بر کتاب سال صنعت پتروشیمی ایران؛
زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی به تفکیک منطقه/ تحلیل صفحه 17 کتاب سال صنعت پتروشیمی
2- همانگونه که در تحلیل صفحه 16 گفته شد، وضعیت موجود مکانی مجتمع‌های تولیدی صنعت پتروشیمی ایران در سه منطقه شمال، ماهشهر و عسلویه مستقر می‌باشد.
3- توالی راه‌اندازی واحدهای تولیدی صنعت پتروشیمی به ترتیب در مناطق شمال، ماهشهر و عسلویه رخ داده است. اولین مجتمع پتروشیمی تولیدی، پتروشیمی شیراز است که کارهای طراحی و مهندسی آن از سال ۱۳۳۸ آغاز و نهایتاً در سال ۱۳۴۲ در حضور پادشاه ایران و ژنرال دوگل رئیس جمهور وقت کشور فرانسه افتتاح می گردد. پس از آن برای نزدیک سه دهه توسعه واحدهای پتروشیمی در منطقه ماهشهر و منطقه شمال ادامه می یابد. نهایتاً در دهه ۸۰ هجری شمسی و در دوران طلایی شکوفایی صنعت پتروشیمی ایران، هاب عظیم پتروشیمی های عسلویه سر از خاک بر می آورد و این روزها می رود تا قبل از سال ۱۴۰۴، گوی سبقت را در حجم تولیدات و ارزش افزوده آن از دو منطقه دیگر بِرُباید.
4- البته همانگونه که تمامی خوانندگان این سطور مستحضرند، چندین هاب جدید صنعت پتروشیمی در دست ساخت می باشد که قطعاً تا ایران ۱۴۰۴ واحدهای تولیدی در حال کار دیگری در هاب‌هایی نظیر مُکران، لاوان، سیراف، سرخس، خارگ، منطقه انرژی بر پارسیان و.... را شاهد خواهیم بود.
5- بر اساس اطلاعات داده شده در صفحه 17 کتاب، برای مناطق شمال، ماهشهر و عسلویه مجموع داده های خوراک و سوخت به صورت توأمان نه تفکیکی ارائه شده است. در مجموع از 34.5 میلیون تُن در سال سوخت و خوراک مجتمع های پتروشیمی، 18 درصد یعنی معادل 6.4 میلیون تُن در ۱۹ مجتمع از شرکت های منطقه شمال، 30 درصد یعنی معادل ۱۰.3 میلیون تُن در بیست و یک مجتمع از هاب ماهشهر و 52 درصد یعنی معادل 17.8 میلیون تُن در ۱۷ مجتمع از هاب عسلویه مصرف می‌گردد.
5- اکنون به تحلیل فروش و بازار داخلی و بین‌المللی محصولات پتروشیمی در مناطق سه گانه فوق می رسیم. همانگونه که ملاحظه می‌شود 85 درصد از 14 میلیون تُن محصولات پتروشیمی تولیدی در هاب عسلویه صادر می شود و تنها حدود ۲ میلیون تُن از آن یعنی معادل 15 درصد روانه بازارهای داخلی می گردد. در هاب ماهشهر 8.3 میلیون تُن محصول تولید می شود که 56 درصد آن معادل 4.7 میلیون تُن صادر می گردد و ۳.6 میلیون تُن آن معادل 44 درصد از محصولات پتروشیمی تولیدی در هاب ماهشهر در داخل به فروش می‌رود. در مجتمع های پتروشیمی منطقه شمال از نظر تناژ تولید کمی بیش از هاب ماهشهر یعنی 8.5 میلیون تُن است. اما ترکیب درصد فروش آن در بازارهای داخلی و بین‌المللی به ترتیب 31 و 69 درصد می‌باشد.
6- اما وقتی به تحلیل ارزش محصولات در این سه منطقه می‌رسیم قصه کمی معنای متفاوتی پیدا می‌کند. به عنوان مثال ارزش کل محصولات هاب عسلویه معادل 6 میلیارد دلار است که 4.9 میلیارد دلار آن مستقیماً صادر می شود. این رقم معادل ۸۱ درصد از ارزش افزوده صنعت پتروشیمی ایران در هاب عسلویه می باشد. مفهوم کارشناسی این ارقام آن است که شرکت های مگاتُنی مستقر در هاب عسلویه، عمدتاً به خام فروشی محصولات پایه پتروشیمی مشغول هستند و با اینکه ارزش صادراتی تقریباً دو برابر هاب ماهشهر و کمتر از سه برابر منطقه شمال را در اختیار دارند اما فقط ما را یک مرحله از خام‌فروشی مواد نفتی به خام‌فروشی محصولات پایه پتروشیمی رسانده‌اند. در بخش زنجیره تکمیلی صنعت پتروشیمی بیشتر به تحلیل این موضوع خواهیم پرداخت.
7- در شرکت های هاب ماهشهر و پتروشیمی های منطقه شمال توازن نسبی بین بازارهای صادراتی و بازار داخلی کشور وجود دارد و با تقریبی نسبتاً دقیق می توان گفت ۶۰ درصد محصولات تولیدی در این دو منطقه صادر و ۴۰ درصد آن در بازارهای داخلی مصرف می گردد. اولین هدف گذاری که در این حوزه می تواند شرکت ملی صنایع پتروشیمی(NPC) به عنوان خطومشی گذار صنعت پتروشیمی ایران(IPI) مد نظر قرار دهد وارونه‌سازی این ترکیب درصد است. یعنی به سمتی حرکت کنیم که تا ایران ۱۴۰۴ معادل ۶۰ درصد محصولات پتروشیمی کشور در بازارهای داخلی و صنایع تکمیلی و زنجیره ارزش مصرف و ۴۰ درصد آن صادر گردد.