1403/12/05
دولت چهاردهم با شناخت ابرچالش‌های انرژی تصمیم به تاسیس «سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی» گرفته است؛
عدم‌النفع‌های باورناپذیر!
شوربختانه کشور از شرایط ناترازی انرژی رد شده و کمبود گاز در کشور محسوس است. بیشتر میادین گازی در کشور از عمر مفید خود عبور کرده‌اند و تقریباً مخازن به ۳۰ درصد آخر نزدیک شده‌اند و از این حیث شرایط خوبی نداریم. اکنون ۷۰ درصد گاز کشور فقط از یک میدان تأمین می‌شود و همه میادین گازی نیازمند فشار افزایی هستند. بلی! به هیچ وجه به موضوع ناترازی به خوش‌بینی نباید نگریست چه اینکه این بحران حداقل از پاییز و زمستان امسال روی زشت خود را به اقتصاد کشور نشان داد و موجب تعطیلی کارخانجات و صنایع مختلف گردید و علاوه بر ضرر و زیان‌های معنوی، میلیاردها دلار هم به تولید کشور آسیب وارد کرد. شوربختانه عدم‌النفع‌های باورنکردنی در حوزه اقتصاد و انرژی کشور وجود دارند که امان اقتصاد را بریده است. تنها عدم‌النفع قطع گاز در مجتمع های پتروشیمی در پاییز و زمستان امسال بالغ بر یک میلیارد دلار ارزیابی می‌گردد. ناگفته پیداشت که در چنین شرایطی، صادرات گاز از کشور به یک شوخی شبیه است و باید به فکر چاره‌اندیشی درست باشیم.
آنچه بدیهی است اینکه؛ انرژی‌های فسیلی دیگر نمی‌توانند جور انرژی کشور را به دوش بکشند و بایستی سایر انرژی‌ها به صحنه بیایند اما کیست که نداند در انرژی‌های غیر فسیلی نظیر انرژی‌های تجدیدپذیر به نسبت دنیا بسیار عقب مانده‌ایم و کار ویژه‌ای لازم است تا به استانداردهای روز دنیا نزدیک شویم. اکنون حدود ۳۵ درصد برق جهان از تجدیدپذیر‌ها است و ایران زیر ۱ درصد تولید برق از تجدیدپذیر‌ها دارد!
به گفته کارشناسان انرژی؛ «اصلی‌ترین مشکل کسری و بحران در بخش برق به این دلیل است که ما در ۴۵ سال گذشته فقط مدیر تولید برق داشته‌ایم. ما مدیر کنترل مصرف انرژی نداشته ایم و نداریم. بدترین شدت مصرف انرژی در جهان را داریم، ۱۲ برابر برق هسته‌ای بوشهر در خطوط انتقال هدر رفت برق داریم و …) ما مدیر برنامه ریزی برای آینده انرژی کشور نداریم». با محاسبه همه داده‌ها از ۱۰۰ واحد انرژی که برای تولید برق مصرف می‌شود، حدود ۲۴ واحد آن به دست مردم می‌رسد به عبارتی دقیق تر، سالی ۲۹ میلیارد دلار در سیستم برق هدر می‌رود. از هر ۱۰۰ واحد انرژی که به نیروگاه‌ها می‌دهیم ۶۰ درصد تلف و ۴۰ درصد به برق تبدیل می‌شود. در شبکه توزیع و انتقال برق هم تلفات برق داریم و همان باقی مانده هم خوب مصرف نمی‌شود و دستگاه‌های برقی تلفات برق دارند. از همان ۴۰ واحد برق هم تلفات در شبکه حدود ۱۵-۲۰٪ است. در حالی که میانگین جهانی ۸-۱۰٪ و اروپا ۳-۵٪ است. از باقی مانده، حدود ۱۵-۲۰ درصد برق مصرفی کشور در تجهیزات مصرف‌کننده هدر می‌رود. این هدر رفت شامل مصرف بیش از اندازه در لوازم خانگی فرسوده شده، سیستم‌های سرمایش و گرمایش ناکارآمد، و تجهیزات صنعتی و کشاورزی قدیمی است. در نتیجه از ۱۰۰ واحد انرژی مصرف شده برای تولید برق در کشور در نهایت حدود ۷۶ واحد آن هدر رفت داریم. همین چند قلم سالیانه باعث ۲۹ میلیارد دلار هدر رفت سرمایه انرژی کشور می شود.
نتیجه می‌گیریم که مردم ایران ذاتا بدمصرف نیستند و این تجهیزات غیر استاندارد است که مردم کشورمان را بدمصرف جلوه می‌نماید و جالب این است که گروهی به اصطلاح اقتصاددان و کارشناس به رئیس جمهور گفته‌اند که مردم ایران چند برابر مردم اروپا مصرف انرژی دارند! حال آنکه مصرف انرژی چند برابری به تاسیسات فرسوده در همه حوزه ها مربوط می‌شود و نه مصرف مردم.
محمدرضا صدیقی، معاون سابق شرکت ملی گاز در این‌باره می‌گوید: «به اشتباه سر بخش خانگی در خصوص مصرف گاز منت می‌گذاریم چراکه اتفاقا عمده هدررفت گاز در بخش شهرک‌های صنعتی و صنایع کوچک است و قرار دادن مصرف بخش خانگی در کنار صنایع و بخش تجاری، کاملا اشتباه است». در تایید سخنان ایشان و در رویداد تلخ دیگر و بر طبق برآوردها، 45 درصد از گاز طبیعی کشور تا قبل از مصرف مردم هدر می‌رود! میزان هدررفت گاز تا قبل از مصرف‌کننده نهایی (مردم) معادل 721 میلیون بشکه نفت است یعنی روزانه بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب در زنجیره تلف می‌شود حال دولت با علم به این هدررفت‌ها و چاره جویی برای مقابله با آن در پی «تنش قیمتی» با مردم است! اجازه دهید جزیی‌تر به موضوع نگاهی انداخته و تحلیل کنیم؛ « تولید نفت و میعانات در سال گذشته میانگین روزانه سه میلیون و ششصد هزار بشکه بوده است که به قیمت ۸۳ دلار خلیج‌فارس حدود ۱۱۰ میلیارد دلار می‌شود. گاز هم ۲۷۵ میلیارد مترمکعب تولید کرده‌ایم که با ۲۵ سنت خلیج‌فارس، حدود ۷۰ میلیارد دلار تولید داشته‌ایم. از جمع ۱۸۰ میلیارد دلار نفت، میعانات و گاز تولیدشده حدود ۳۵ میلیارد دلار نفت و میعانات و ۵ میلیارد دلار گاز صادر شده است. از ۱۴۰ میلیارد دلار انرژی مصرف‌شده در داخل کشور، حدود ۵۲ میلیارد دلار آن هدر رفت انرژی صورت گرفته است یعنی ۳۷ درصد کل مصرف داخلی، بعد از تولید و بدون دخالت مردم به‌عنوان مصرف‌کننده، هدر می‌رود.
سرفصل‌های هدررفت انرژی
حال نگاهی کوتاه به میزان هدرروی در بخش‌های مختلف انرژی و اقتصاد کشور می‌اندازیم؛
5 الی 5/5 میلیارد دلار بخش گاز فلرها. بر اساس گزارش بانک جهانی در سال 2024 رکورد رشد افزایش گازهای همراه نفت جهان با رشد ۱۹ درصدی از 17 میلیارد و سیصد میلیون متر مکعب به ۲۱ میلیارد مترمکعب رسید. این میزان معادل تقریباً ۴۰ درصد مصرف کشور ۸۰ میلیونی ترکیه است.
۵.۱ میلیارد دلار نشتی و هدرروی در تاسیسات گازی
1 میلیارد دلار هدررفت بنزین موقع تخلیه و بنزین‌گیری در ایستگاه‌های بنزین (روزانه حدود ۶ میلیون لیتر)
29 میلیارد دلار به‌دلیل راندمان پایین نیروگاه‌ها و افت خطوط و فرسودگی انتقال برق.
7 الی ۷.۵ میلیارد دلار بابت قاچاق 25 الی 30 میلیون لیتر سوخت در روز بر اساس آمارهای رسمی
20 میلیارد دلار قاچاق کالا
1 میلیارد دلار عدم‌النفع قطع گاز در مجتمع‌های پتروشیمی در پاییز و زمستان امسال
7 میلیارد دلار عدم‌النفع قطع گاز در صنایع سیمان و مجتمع‌های فولادی
7 میلیارد دلار عدم رعایت ماده ۱۹ در ساختمان‌سازی (درحالی‌که در سال ۱۳۷۰ این قانون مصوبه شده است، اما شهرداری‌ها در ۹۴ درصد موارد آن را برای ساختمان‌های نو مطالبه نکرده‌اند)
در بخش ساختمان، به ازای هر مترمکعب ۵۸۰ کیلووات ساعت انرژی مصرف می‌شود و این در حالی است که میزان مصرف انرژی در کشورهای اروپایی به ازای هر مترمکعب ۱۲۰ کیلووات‌ساعت است. با این حال، اروپا طی یک دوره زمانی تا ۲۰۳۰ بنا دارد که مصرف انرژی به ازای هر مترمکعب را به ۵۰ کیلو وات ساعت برساند.
8 میلیارد دلار سوخت اضافی خودروهای غیراستاندارد و ترافیک غیرمعمول که هدررفت‌های مستقیم هستند.
شوربختانه امروز کشور در مرز بحران و ورشکستگی در حوزه انرژی است. چالش‌ها مشخص هستند و راه‌های غلبه بر چالش‌ها هم معلوم. دولت چهاردهم با شناخت این ابرچالش‌ها تصمیم به تاسیس «سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی» در بالاترین سطح تصمیم‌گیری گرفته است. آیا این سازمان التیام بخش دردهای ناترازی خواهد بود؟