ثروت به یغما رفته!

قرارداد توسعه فاز دوم لایه نفتی پارس جنوبی در چارچوب قراردادهای جدید بالادستی بعد از ظهر روز سه‌شنبه، ۲۴ اسفندماه در دولت سیزدهم با حضور جواد اوجی، وزیر نفت و محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در سالن شهید بهشتی ساختمان مرکزی وزارت نفت امضا شد.به منظور توسعه فاز دوم این میدان، مذاکرات فنی، مالی و قراردادی پیش از این آغاز شده بود و در چند ماه اخیر برنامه‌ریزی با جدیت دنبال، پیگیری و سرانجام قرارداد آن نهایی شد.قرارداد توسعه این میدان به مدت ۲۰ سال و در چارچوب قرارداد جدید بالادستی مذاکره و نهایی شده است، طرف قرارداد موظف است تمامی منابع مالی لازم به‌منظور اجرای طرح شامل هزینه‌های مستقیم سرمایه‌ای، هزینه‌های غیرمستقیم و هزینه‌های بهره‌برداری را تأمین کند.بر این اساس شرح کار طرح شامل به‌روزرسانی و تغییرات اصلاحی شناور فرآورش و سکوی موجود، تعمیرات اساسی چاه‌های موجود، چاه‌های جدید شامل چاه‌های تولیدی و تزریق آب و ارزیابی، احداث سیستم تخلیه و بارگیری نفت و تقویت سیستم تزریق آب می‌شود.در اجرای این قرارداد بنا است ضمن روزآمد کردن الگوهای مخزنی با استفاده از آنالیز داده‌های جدید، چاه‌های جدید با استفاده از فناوری و ابزار حفاری افقی برای تزریق آب و تولید، حفاری شود. همچنین سیستم تخلیه و بارگیری جدیدی به‌جای سیستم موجود در موقعیت قرار خواهد گرفت.

23 فروردین 1401 خبرگزاری مهر جزئیات بیشتری از قرارداد توسعه لایه نفتی پارس جنوبی ارائه می‌دهد و ضمن رد توسعه ای بودن این قرارداد می‌نویسد: « طبق اطلاعات به دست آمده توسط خبرنگار مهر، سهم شرکت تأسیسات دریایی در تأمین مالی این پروژه ۱۰ درصد و سهم شرکت خارجی ۹۰ درصد است. این شرکت خارجی که عمده تأمین مالی پروژه و ریسک‌های آن را پذیرفته است، پیش‌تر در حوزه کشتیرانی فعال بوده است و قبلاً هم در پروژه لایه نفتی پارس جنوبی به واسطه خرید، تبدیل وضعیت و تحویل شناور FPSO CYRUS حضور داشته است. هدف این قرارداد که مذاکرات آن از تابستان ۹۹ شروع شده بود، بازگرداندن ظرفیت تولید به حدود همان ظرفیت قبلی و افزایش ۱۹ هزار بشکه‌ای تولید است و از همین جهت در واقع توسعه‌ای نیست».

عاقبت قرارداد چه شد؟ 

چندین و چند ابهام و سوال جدی درباره این قرارداد وجود دارد که ذهن همه دلسوزان نفت را به خود معطوف کرده است. اولین ابهام اینکه اصولا شرکت ملی نفت با کدام شرکت خارجی قرارداد بست؟ چرا هیچ تصویری از این قرارداد موجود نیست؟ عملکرد این شرکت در سه سال گذشته در لایه های نفتی پارس جنوبی چه بوده است؟ اگر عملکرد داشته، پس چرا خروجی کار که بایستی افزایش تولید نفت باشد، افت شدید تولید است؟! صرفا یک سوال ساده مطرح می کنیم؛ «آیا این قرارداد واقعی منعقد شد یا خدای ناکرده فقط «شوی نفتی» بود؟!». 

توضیح اینکه وقتی قراردادی منعقد می گردد، دو طرف در این زمینه تعهداتی دارند که بایستی انجام دهند و در غیر اینصورت مشمول جریمه های ذکر شده در قرارداد خواهند بود. آیا در قرارداد بندهای جریمه وجود داشته است و اگر وجود داشته، از شرکت مزبور بابت بی تعهدی و ضعف در عملکردش جریمه اخذ گردیده است؟ چنانچه در بندهای قراردادی مزبور، بندهای جریمه پیش بینی نشده باشد، بایستی به حال این قرارداد گریست. 

درباره لایه نفتی پارس جنوبی

برآوردهای اولیه، نفت درجای لایه نفتی پارس جنوبی را حدود ٧ میلیارد بشکه تخمین زده است، با این حال برخی کارشناسان نسبت به توان مخزنی بالای این لایه نفتی دچار تشکیک شده‌اند و معتقدند لایه نفتی سمت ایران به قدرت سمت قطری آن نیست. این لایه نفتی در خلیج‌فارس و در فاصله حدود ۹۰ کیلومتری از ساحل ایران و در مرز مشترک با کشور قطر واقع شده و ادامه جانبی میدان الشاهین قطر است. لایه نفتی اثبات شده پارس جنوبی شامل سازندهای سروک، کژدمی، داریان بالایی (اصلی‌ترین ظرفیت مخزنی) و داریان پایینی است. فاز نخست توسعه این میدان در اواخر سال ۱۳۹۵ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در این فاز یک سکوی سرچاهی و یک شناور فرآورشی (FPSO) اجرایی و تعداد هفت حلقه چاه نیز حفاری شد که منجر به تولید میدان با دبی حدود ۲۵ هزار بشکه در روز شد. این لایه نفتی از سال ۸۳ به شرکت پتروایران واگذار شد. در این قرارداد شرکت پتروایران متعهد به تحویل ۳۵ هزار بشکه در روز بود و به گفته مدیرعامل وقت بنا بود این شرکت ۸۰ هزار بشکه در فاز دوم و ۱۵۰ هزار بشکه در فاز سوم برسد. با این حال تولید ۳۵ هزار بشکه‌ای نیز تداوم چندانی نداشت و پس از مدت کوتاهی به زیر هفت هزار بشکه در روز رسید. برنامه ایران برای توسعه این لایه نفتی بدین صورت بود که طبق مصوبه شورای اقتصاد مقرر شد شرکت توسعه پتروایران از اسفندماه سال 83 به مدت 19 ماه با هدف تولید 35 هزار بشکه نفت در روز نسبت به اجرا و تکمیل طرح اقدام کند و اجرای طرح توسعه این میدان نیز به روش بیع متقابل و از طریق ترک تشریفات مناقصه به این شرکت واگذار شد. اما حدود 13 سال طول کشید تا اولین بشکه نفت از لایه های نفتی پارس جنوبی برداشت شود. مبلغ این قرارداد در ابتدا 213 میلیون دلار بود ولی بعدا تا 330 میلیون دلار افزایش پیدا کرد. همانطور که اشاره شد، در چارچوب برنامه تدوین شده توسط شرکت ملی نفت، برداشت نفت از لایه نفتی پارس جنوبی در سال 96 و بعد از گذشت 13 سال از انعقاد قرارداد تنها با نرخ 20 هزار بشکه در روز کلید خورد. 

درباره سفرم به FPSO

نگارنده مطلب در اواخر دهه 90 به اتفاق جمعی از مدیران ارشد صنعت نفت با همراهی دکتر منوچهری، معاون وقت مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در امور مهندسی و توسعه و دکتر رضا دهقان معاون ایشان، راهی کشتی FPSO در عمق 100 کیلومتری خلیج فارس شد تا از نزدیک در جریان فعالیتهای توسعه ای و برداشت نفت از لایه های پارس جنوبی قرار بگیرد. امروزه شناورهای FPSO به بخش جداناپذیری از صنعت فراساحل تبدیل شده‌اند و توسعه بسیاری از میادین نفت و گاز دریایی، بدون بهره‌گیری از این شناورهای پیشرفته مقرون به صرفه نمی‌باشد. در حقیقت عنوان FPSO مخفف حروف اول عبارت Floating Production Storage and Offloading می‌باشد که جهت سهولت در بیان، تنها از عنوان FPSO استفاده می‌شود. این شناور چهار منظوره، همان‌طور که از نام آن پیداست، نوعی کشتی مخصوص است که به منظور فرآوری ترکیبات هیدروکربنی، ذخیره‌سازی و نیز انتقال آن به تانکرهای نفت‌کش به کار می‌رود. این کشتی طوری طراحی شده که قادر است هیدروکربن تولید شده را از تجهیزات زیر آب و سکوهایی که در نزدیکی آن‌ها کناره می‌گیرد دریافت، پالایش و ذخیره سازد. در در هنگام پرواز بر فراز خلیج‌فارس و در هلی‌کوپتری که مارا به کشتی می برد، موضوع ضرورت سرمایه گذاری جهت برداشت بیشتر نفت از لایه‌های نفتی پارس جنوبی مطرح بود و دکتر منوچهری بر انجام سرمایه‌گذاری و تسریع در عملیات توسعه‌ای تاکید فراوان داشت. در همان زمان خاطرم هست که روزانه 15 هزار بشکه نفت از لایه‌های نفتی پارس جنوبی برداشت می‌شد که پیوسته و مستمر در حال افت بود که علت آن را عدم حفر چاه‌های تزریق آب و به تبع آن افت فشار سریع مخزن و نیز مشکلات متعدد چاه‌های حفاری شده موجود عنوان می کردند. در این سفر که در دوره دوم دولت روحانی به وزارت بیژن نامدار زنگنه و مدیر عاملی رکن الدین جوادی در شرکت ملی نفت انجام شد، به وضوح عقب افتادگی نفتی از قطر از حیث زمان و برداشت نفت دیده می‌شد. 

خبرهای نگران‌کننده از لایه نفتی پارس جنوبی

اخباری که اکنون درباره لایه نفتی پارس جنوبی به بیرون درز کرده ناامیدکننده است. خبرها حاکی است که روزانه تنها 2 تا 3 هزار بشکه نفت از این لایه نفتی برداشت می شود و حال آنکه قطری‌ها روزانه 300 هزار بشکه نفت برداشت می کنند. البته این را هم بگوییم که این کشور کوچک حدود 28 سال زودتر از ایران عملیات برداشت نفت از لایه نفتی پارس جنوبی را آغاز کرده است. در حقیقت در لایه نفتی پارس جنوبی از دو ناحیه زیان جدی دیده ایم. هم از نقطه نظر زمان برداشت و هم از نقطه نظر میزان برداشت. حال سوال این است که آیا اصولا به دلیل شیب لایه نفتی به سمت قطر، نفتی برای استخراج ایران باقی مانده یا اینکه نفت های پارس جنوبی از سوی قطری ها تخلیه شده است؟! شوربختانه در نبود مدیریت درست و عدم سرمایه گذاری بهنگام، قطر به عنوان شریک گازی ایران در پارس جنوبی در اواسط دهه 90 جشن استخراج یک میلیارد بشکه نفت از میدان الشاهین (مشترک با ایران در لایه نفتی پارس جنوبی) را برگزار کرد! با کمال تاسف اگر بگوییم نفت موجود در لایه های نفتی ابر میدان گازی پارس جنوبی را دو دستی تقدیم قطر نموده ایم، سخنی به گزاف نگفته ایم. در حقیقت نفت موجود در این لایه توسط قطر خالی شده و به یغما رفته است. 

اعتراف دیرهنگام

اما مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس هم روز 5 اسفندماه 1403 درباره آخرین وضعیت تولید لایه نفتی مشترک پارس جنوبی اعتراف تلخ و دیرهنگامی ارائه داد که با توجه به آن به نظر می‌رسد شرایط این لایه نفتی نیازمند توجه ویژه‌ای است. تورج دهقانی، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک با درباره میزان برداشت نفت از لایه نفتی پارس جنوبی با اشاره به اینکه متاسفانه ایران وضعیت مساعدی در این بخش از پارس جنوبی ندارد، گفت: رقم تولید نفت از این لایه بین ۲ تا ۳ هزار بشکه در روز است. البته یک شناور اف. پی. اس. او در آن منطقه وجود دارد که در حال فرآورش نفت آن است.وی افزود: فاز دوم قرارداد توسعه لایه نفتی را در قالب قرارداد آی. پی. سی حاضر کردیم که بتوانیم به توسعه آن شتاب دهیم.به گفته این مقام مسئول قرار است در قالب اقداماتی نظیر نصب پمپ‌های اسپید، حفاری چاه‌های جدید، تعمیر چاه‌های قبلی و ... بتوانیم تولید از لایه نفتی پارس جنوبی را به تدریج به ۳۰ هزار بشکه در روز در بلندمدت برسانیم. 

به هر تقدیر، به تدبیرپردازان صنعت نفت توصیه و پیشنهاد می کنیم، اینک که قراردادهای فشارافزایی فازهای پارس جنوبی در آستانه انعقاد قرارداد 18 میلیارد دلاری قرار دارند، فکر عاجلی هم برای باقیمانده نفت لایه نفتی پارس جنوبی بنمایند. شاید بشود در کنار فشارافزایی گاز فازهای پارس جنوبی، در تولید نفت این منطقه زرخیز نیز توفیقاتی حاصل شده و اندکی از عقب‌ماندگی‌ها جبران گردد. 

کد مطلب : 79920

موضوع : تحلیل

تاریخ : 1403/12/11-07:40

موئلف : دکتر احمد مددی، کارشناس انرژی