1404/02/06
با یک تیر، سه نشان!
شوربختانه با گذشت 10 سال از پایه‌ریزی سامانه‌های مقابله با قاچاق سوخت اما این سامانه‌ها به طور کامل تکمیل نشد و غیر از آن، این سامانه‌ها اصلا به هم متصل هم نشدند. عاقبت و نتیجه عدم تکمیل سامانه‌های «سیپاد»، «سدف» و «سپهتن» و عدم یکپارچگی آنان نیز شد قاچاق روزانه 25 تا 30 میلیون لیتر بنزین و گازوئیل و ... در شبکه تولید تا توزیع فرآورده‌های نفتی! با این وضع اسفبار عدم نظارت دقیق و هوشمند، از تولید تا مصرف، گویا همه قاچاقچی‌اند مگر اینکه خلافش اثبات شود! به بیان دیگر تا سامانه‌های هوشمند و دقیق اندازه گیری و نظارت «سیپاد»، «سپهتن» و «سدف» به طور کامل مستقر و یکپارچه نشوند، بازار حواله‌های «جعلی»، «دوبل» و «اوکی‌گیری» داغ داغ است و قاچاق در همه چرخه تولید و مصرف جاری خواهد بود. برای اینکه متوجه شویم این سامانه ها چه کارکردی دارند، به طور خلاصه ویژگی‌های این سامانه‌ها را ذکر می‌کنم؛
سیپاد: در واقع سامانه سیپاد برای جلوگیری از قاچاق سوخت طراحی شده است و امروزه تمامی خودروهای گازوئیلی که در حملونقل عمومی فعال هستند همانند اتوبوس‌های درون شهری، انواع ون و ماشین نیمه سنگین و … می‌بایست که از این ردیاب استفاده نمایند تا بتوانند سوخت مورد نیاز خود را از دولت دریافت کنند.
سدف: به عنوان یک پلتفرم اصلی برای مدیریت و توزیع سهمیه‌های نفت سفید و کپسول‌های گاز مایع عمل می‌کند. این سامانه به افرادی که در مناطق شهری و روستایی زندگی می‌کنند، امکان ثبت نام و دریافت سهمیه‌های ضروری انرژی را می‌دهد.
سپهتن: سامانه پایش و نظارت هوشمند تردد ناوگان حملونقل جاده‌ای است که درون خودرو نصب می‌شود و از طریق سیم‌کارت GFM ، GPRS به‌طور مداوم اطلاعات تعریف شده نظیر سرعت، مشخصات گواهينامه راننده، ساعت كاركرد و ... را به مراكز پليس راهور ارسال می‌كند.
همانطور که ملاحظه می‌شود، این سامانه ها هر کدام ویژگی خاصی در نظارت و ردیابی فرآورده‌های نفتی دارند و عدم تکمیل و اتصال آنان، به چالش‌های امروز دامن زده است.
بر این اساس، نگرانی نگارنده از وعده و وعیدهایی است که داده می شود اما در عمل هیچ اتفاقی نمی‌افتد. واقعا با این وضع بی‌نظارتی چگونه می توان سالهای بعد را مدیریت کرد؟ اگر ناترازی‌ها سر به فلک بگذارد و غیر قابل کنترل شود، چه کسی پاسخگوست؟ شاهد روشن بی‌عملی و ترک فعل در «زیروفلر» کاملا عیان شده است. در سالهای گذشته و در دولت‌های مختلف و از زبان مدیران وقت بارها شنیده ایم که پایان فلان سال را پایان فلرسوزی و خاموش شدن مشعل‌ها وعده می‌دادند. آخرین وعده آقایان مسئول هم همین اردیبهشت‌ماه 1403 بود که معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی از جمع‌آوری عمده گازهای همراه نفت و گاز (گاز فلر) تا پایان سال ۱۴۰۴ خبر داده است، اما ناگفته پیداست که این حرف وعده نادرستی بیش نیست و تا رسیدن به زیروفلر به شرط کار جدی، هنوز سالها فاصله داریم. بر اساس آخرین برآوردها، سالانه حدود 5 میلیارد دلار معادل ۱۸ میلیارد مترمکعب در فلرها می‌سوزد. شوربختانه عدد فلر سوزی در صنعت نفت کشورمان بسیار زیاد است و در جایگاه دوم یا سوم دنیا و نزدیک به عراق قرار داریم و در حالی که میزان فلرسوزی کشور ۳ برابر میانگین جهانی است و همچنان اقدامی جدی برای مهار آن صورت نگرفته است.
جمع‌آوری ۱۵ میلیون مترمکعب گاز همراه تا پایان سال ۱۴۰۴
در تازه‌ترین اظهار‌نظر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران روز یکشنبه گذشته گفت: تا پایان سال آینده ۱۴ تا ۱۵ میلیون مترمکعب گاز همراه نفت از محل پروژه‌های جدید جمع‌آوری می‌شود. حمید بورد پنجم اسفند در حاشیه سومین همایش پتروتک در جمع خبرنگاران با اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت در صنعت نفت افتتاح شده است، اظهار کرد: هم‌اکنون طرح جمع‌آوری گازهای همراه ان‌جی‌ال ۱۲۰۰ به پایان رسیده و فاز دوم آن تا ماه‌های آینده به بهره‌برداری می‌رسد.وی ادامه داد: تا پایان سال آینده روزانه بین ۱۴ تا ۱۵ میلیون مترمکعب گاز همراه نفت در کشور از محل پروژه‌های جدید جمع‌آوری می‌شود.
تقاضای گاز کشور تا سال ۱۴۱۰
بر اساس آمارهای رسمی، میزان تقاضای گاز کشور تا سال ۱۴۱۰ به ۱۳۱۹ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید، اما با کاهش فشار میدان پارس جنوبی، تولید گاز در سناریوهای مختلف بین ۱۰۲۹ تا ۸۵۲ میلیون مترمکعب در روز نوسان خواهد داشت. این شکاف به معنای ناترازی ۳۰۰ تا ۴۵۰ میلیون مترمکعبی در تامین گاز کشور است که بحران تأمین انرژی را تشدید خواهد کرد. در همین حال و طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۰۰ روزانه به طور متوسط ۱۵ میلیون مترمکعب گاز فلر شده است و شدت فلرسوزی در ایران به ۱۸ مترمکعب بر بشکه نفت رسیده است، درحالی‌که این میزان در جهان تنها ۵ مترمکعب بر بشکه نفت است. نکته قابل توجه و غم انگیز این است که میزان صادرات گاز ایران برابر با مقدار گازهای فلر شده است. به بیان دیگر، ایران سالانه حدود ۵ میلیارد دلار از محل سوزاندن گازهای همراه نفت، درآمد بالقوه صادراتی خود را از دست می‌دهد، عددی که طی ۸ سال اخیر به حدود ۳۴ میلیارد دلار رسیده است.
وضعیت نامطلوب جمع‌آوری فلر
در طول برنامه ششم توسعه، گازهای مشعل بیش از ۶۰ نقطه با ظرفیت تجمعی ۱۲۰ میلیون مترمکعب در روز به مزایده گذاشته شد، اما در نهایت تنها ۸ قرارداد فروش منعقد شد. این اقدامات تنها ۵۲۲ میلیون مترمکعب در سال (معادل ۱.۴۳ میلیون مترمکعب در روز) از گازهای فلر را کاهش دادند که کمتر از نصف ظرفیت تجمعی موجود است. عملکرد وزارت نفت در این حوزه نشان می‌دهد که راهکارهای کوتاه‌مدت، نظیر فروش گازهای فلر از طریق مزایده، کارآمدی لازم را نداشته‌اند.
نقطه بحرانی فلرسوزی
نقطه بحرانی فلرسوزی منطقه غرب کارون است. این منطقه نفتخیز به دلیل نزدیکی به مناطق پرجمعیت شهری و حساسیت زیست‌محیطی بالا، یکی از مهم‌ترین نقاط نیازمند «زیروفلر» است. در حال حاضر، میادین نفتی آزادگان، یاران، جفیر و سپهر همچنان با مشکل جدی فلرسوزی مواجه‌اند. این موضوع علاوه بر ایجاد آلودگی شدید هوا و آلایندگی های شدید، در شرایط کمبود گاز و برق، هدررفت یک منبع حیاتی انرژی را نیز در پی دارد. این در حالی است که در سالهای اخیر، توان فنی کشور در حوزه جمع‌آوری گازهای همراه نفت افزایش یافته است. شرکت‌های داخلی فناوری‌های لازم را برای تأمین خوراک پتروشیمی‌ها، تزریق به شبکه گازرسانی و تولید برق توسعه داده‌اند، با این حال، نبود اراده کافی در دولت و عدم تخصیص منابع مالی موجب شده تا پروژه‌های جمع‌آوری فلر، به‌ویژه در منطقه غرب کارون، با کندی پیش بروند.
ورود قوه قضائیه به ترک فعل‌ها
در جلسه علنی روز سه‌شنبه ۲۵ اردیبهشت ماه مجلس شورای اسلامی، گزارش کمیسیون انرژی در مورد اجرای ناقص تکالیف قانونی مربوط به جمع آوری گازهای همراه تولید نفت و مشعل در دستور کار قرار گرفت و این گزارش با رای موافق نمایندگان به قوه قضاییه ارسال شد. بررسی‌های کمیسیون انرژی مجلس حاکی از آن است که با وجود صراحت احکام قانونی در بودجه سال ۱۳۹۲ کل کشور، برنامه پنج ساله ششم توسعه و قوانین بودجه سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ کل کشور در خصوص الزام وزارت نفت برای اجرای طرح‌های جمع آوری گازهای همراه، وزرا و مسوولان وقت از سال ۱۳۹۲ تاکنون به تکالیف مورد نظر قانونگذار در این زمینه عمل نکرده‌اند و اینک قوه قضائیه بایستی به این ترک فعل ها ورود کرده و بانیان کم کاری، مواخذه و بازخواست شوند.
مصرف بی‌رحمانه بالا می‌رود
در تازه ترین واکنش‌ها، حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در همایش پتروتک در روز 5 اسفند 1403 با اشاره به اینکه رکورد تولید گاز در زمستان برای چند مرتبه شکسته شد و در بالاترین رکورد به حدود یک میلیارد و ۱۱۵میلیون مترمکعب رسید که آمار بسیار بالایی است، گفت: در موضوع مصرف انرژی البته باید کارهای اساسی انجام شود، تولید یک میلیارد مترمکعب گاز در روز توان کمی نیست، اما مصرف بسیار بی‌رحم و بالا است. بورد با بیان اینکه در برنامه هفتم باید به تولید یک میلیارد و ۳۵۰ هزار مترمکعب گاز در روز برسیم، بیان کرد: با این شتاب مصرف، ناترازی گاز قابل جبران نخواهد بود.
زیروفلر و مبارزه با قاچاق سوخت در دستور کار قرار بگیرد
با عنایت به بحران و ناترازی انرژی در کشور، جمع‌آوری گازهای فلر به مانند مبارزه با قاچاق سوخت از نان شب هم واجب تر است و باید به‌عنوان یک اولویت ملی در دستور کار قرار گیرد. بی تردید تلاش برای «زیروفلر» نه‌تنها از هدررفت منابع ملی جلوگیری می‌کند، بلکه با کاهش آلودگی هوا، تأمین خوراک صنایع پایین‌دستی و افزایش تولید برق، منافع اقتصادی و زیست‌محیطی قابل‌توجهی را برای کشورمان به همراه خواهد داشت.
وعده تازه درباره اجرایی شدن سامانه سپهتن و سیپاد
اما عضو ناظر در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز از قول وزیر راه و شهرسازی در اجرای دو سامانه سپهتن و سیپاد در ناوگان حمل و نقل عمومی از اول سال آینده خبر و وعده داده است. سید کریم معصومی عضو ناظر در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در مصاحبه با خبرگزاری صداسیما، در خصوص آخرین وضع سامانه سپهتن و سیپاد گفت: به طور کلی این دو سامانه می‌تواند در جلوگیری از قاچاق سوخت تاثیر گذار باشد.وی ادامه داد: امروز یکی از چالش‌هایی که درگیر آن هستیم بحث ناترازی سوخت است و راه اندازی این سامانه در ناوگان حمل و نقل عمومی می‌تواند در ناترازی هم کمک به سزایی داشته باشد.رئیس مجمع نمایندگان استان گیلان در ادامه با اشاره به راه اندازی سامانه سپهتن و سیپاد تصریح کرد: در این خصوص جلساتی با کمسیون‌های اصل ۹۰، وزیر راه و شهرسازی و سازمان راهداری برگزار شد که در این زمینه ایراداتی در این سامانه وجود داشت که باید به روز رسانی و مدل‌های جدیدی به کارگیری شود، چون این سامانه مصوبه شورای اقتصاد در سال ۱۳۹۸ بوده که ابلاغ شده است.معصومی بیان کرد: همچنین در بودجه ۱۴۰۲ هم به سازمان راهداری تکلیف شده که ناوگان حملونقل عمومی به این سامانه تجهیز شود ولی باتوجه به ایرادات فنی در این حوزه تا امروز اقدامات موثری صورت نگرفته است و در این باره بحث شد که وزیر راه این قول را دادند که از ابتدای سال آینده کلیه ناوگان به این سامانه مجهز شوند.این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: متاسفانه ما در حوزه سوخت دچار یک سردرگمی هستیم به طوری که در این زمینه شاهد صدور بارنامه‌های صوری هستیم و با راه اندازی این سامانه می‌توانیم از قاچاق سوخت جلوگیری کنیم و اگر این سامانه را با مدل‌های جدید امروز به روز رسانی کنیم تاثیر خوبی در قاچاق سوخت خواهیم داشت. پس این وعده جدید را یادداشت می‌کنیم.
به هر تقدیر، فلرسوزی علاوه بر زیان های جدی مالی، از نقطه نظر زیست محیطی نیز تبعات و اثرات منفی بر روی مناطق نفتخیز جنوب و پارس جنوبی گذاشته است. ناگفته پیداست که با تحرک و اقدام جدی برای خاموشی کامل مشعل ها، با یک تیر سه نشان خواهیم زد. اول؛ جلوگیری از عدم‌النفع 5 میلیارد دلاری سالیانه. دوم؛ خط بطلان بر آلایندگی های زیست محیطی منطبق با برنامه‌های زیست محیطی جهانی و تغییر اقلیم و سوم؛ کاهش ناترازی‌ها با تزریق گازهای همراه نفت به شبکه تولید و مصرف کشور.